M sh. Nurm atova, sh. T. Hasanova rasm, buyumlar yasash ya tasviriy faoliyat

Tayyorlov guruhida applikatsiya qilishga o ‘rgatish. 
Tayyorlov guruh 
bolalari bilan dasturda m azm unli applikatsiyalarni berish k o ‘zda 
tu tila d i. U lar k o ‘cha, akvarium kabi m avzularda, shuningdek, 
«Bo‘g ‘irsoq» kabi ertaklarga illustratsiyalar bajarishlari m um kin.
Tayyor shakllarni yopishtirish tayyorlov guruhida ham davom
ettiriladi. Simmetrik shakllardan naqshlar tuzishda ularga turli o ic h a m
va rangdagi tayyor shakllar beriladi va bu guruhda ham katta guruhdagi 
kabi qog‘ozni q o i bilan yirtish usulidan foydalanish davom etadi.
T a y y o r lo v g u r u h b o l a l a r i b i la n d a s t u r d a m a z m u n li 
a p p lik a ts iy a la r n i b a ja ris h k o ‘z d a tu tilg a n . U la r « K o ‘c h a » , 
«A kvarium » kabi m av zu lard a, sh u n in g d e k , « B o ‘g ‘irsoq» kabi 
ertaklarga illustratsiyalar bajarishlari m um kin. Tayyor shakllarni 
vopishtirish tayyorlov guruhida ham davom ettiriladi. Sim m etrik 
shakllardan naqshlar tuzishda turli o ic h a m va rangdagi tayyor shakllar 
?eriladi. Va bu guruhda ham katta guruhdagi kabi qog‘ozni q o i bilan 
v i r t i s h
usulidan foydalanishi davom ettiriladi. Ikkinchi kichik guruhda 
loiaiarm appilikatsiya qilishga o ‘rgatishga ish uch u n beriladigan
i39

---

m ateriallar va m ash g ‘ulotni tashkil etish m uh im aham iyatga egadir. 
Materialning rangi bolalaming diqqatini o ‘ziga tortib, ulami chalg‘itadi. 
Shuning uchu n dastlab m ashg‘ulotlarda m aterial alohida paketlarda, 
tu sh u n tirilib b o ‘lg an d a n s o ‘ng ta rq a tila d i. T arbiy achi m avzuni 
tush u n tirib b o ig a n d a n so ‘ng m aterial tarqatilib, bolalar m aterialni 
topshiriqqa mos ravishda qog‘oz v aragiga terib chiqadilar. Tarbiyachi 
dastlab elem entlam in g yig‘ilganligini tekshiradi, sh un dan keyingina 
bolalarga yelim (kley) ishlatish u ch u n ruxsat beriladi. Bu guruhda 
tarbiyachi bolalar bilan n a tu ra n i kuzatish n am una bilan birgalikda 
olib borilishi kerak. N a m u n a n i k o ia y o tg a n jarayonda tarbiyachi 
shaklning rangini an iq atashi va b a rm o g i bilan uni k o is a tib , shu 
shaklning xususiyatlarini bolaga aniq ko‘rsatib berishi lozim. Tarbiyachi 
tom onidan ishning bajarilishini ko‘rsatib berihshi bolalarda turh malaka 
va uquvning vujudga kelishida m uhim dir. Shuningdek, tarbiyachi ish 
tartibini h am boshidan k o is a tib beradi. Q anday shaklni oldi, qanday 
qilib quyib, yelim surtdi va boshqalar. T arbiyachi o ‘zining h a r bir 
harakatini so ‘z bilan birgalikda olib boradi.
Tayyorlov gum hida ishning dastur materialiga siluet qirqish usuli 
kiritiladi. Shuning uchu n o ig a tis h usullarining xarakteri bir m uncha 
o ‘zgaradi. N atu rani tahlil qilishda tarbiyachi barm oq harakati orqali 
ularning diqqatini predmetning konturiga tortadi. Bunda harakatni qirqish 
qaysi qism dan boshlanadigan b o is a , o ‘sha qism dan boshlash lozim. 
Bu gum hda bolalar endi predm et konturiga, qandaydir detal qirqishga 
oig an ad ilar, masalan, tipratikanni ignalari bilan. Albatta, bolalarga bu 
qiyin. Shuning uchun bu ishda ikki bosqichdan foydalaniladi. O ldin 
tayyorlangan qog‘ozdan umumiy kontur qirqiladi. So‘ngra uning detallari, 
masalan, o y o g i yoki suzgichlari qirqiladi. Ba’zi vaqtlarda siluet qirqish 
oldindan chizilgan kontur asosida qirqiladi. Bu narsa ko‘proq murakkab 
o ‘sim lik elem entlaridan dekorativ shakllar tuzishda q o ilan ilad i. Bu 
guruhda qog‘ozni ikkiga buklab, qirqishning m urakkabroq usuli bilan 
tanishtiriladi. Masalan, archa, odam, hayvon shakllari. Yana bu gum hda 
qirqishning murakkab usuli — qog‘ozni bir necha m arta buklash orqali 
qirqishga o ig a tis h usuli o ig a tila d i. Bu usul salfetka, qor parchalari 
hosil qilishda qo‘llaniladi. Tarbiyachi bolalaiga qog‘ozni qanday buklash 
kerakhgini, qirqish y o ilarin i ko ‘rsatib beradi. Bu usuldan bolalar keyin 
dekorativ applikatsiya mashg‘ulotlarida foydalanadilar. Bu guruhda hah 
m azm unh applikatsiya qilish davom ettiriladi. Bunda bolalami shaldlami
140

---

to ‘g‘ri joylashtirib, yopishtirishga o ‘rgatadilar. Oldin um umiy fon, keyin 
u zoqd an joylashgan , o ‘rtada va o ld in d a joylashgan p red m e tla r 
yopishtiriladi. Tayyorlov guruhida applikatsiya jamoa ishi sifatida berilishi 
m um kin. M asalan, «Egri va to ‘g‘ri» ertagida bolalar to ‘rttadan b o ‘lib, 
har bir guruh shu ertakdan m a'lum bir ko‘rinishni bajarishlari mumkin. 
Bolalar shu ko ‘rinish elem entlarini qirqib, joylashtirib qurganlaridan 
so‘ng uni qanday ketm a-ketlikda yopishtirish kerakligini aniqlaydilar. 
Biri yelim surtadi, ikkinchisi uni joylashtiradi, uchinchisi latta bilan 
m ahkam yopishtiradi. Bu ish bolalam i o ‘rtoqlik, jam oatchilik ruhida 
tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir.
M aktabgacha ta ’lim muassasasining ham m a guruhlarida ixtiyoriy 
applikatsiya m ashg‘ulotlari o ‘tkaziladi. Lekin o ‘rta guruh bolalariga 
o ‘ylagan m azm unlari asosida tayyor shakllar beriladi. Katta guruhlarda 
bolalar o ‘zlari o ‘ylagan m azm unlari asosida qirqadilar. 6—7 yoshdagi 
bolalar oldindan qiladigan ishlari m azm unining eskizini oddiy qalam 
bilan chizib olishlari, keyin esa shu eskizning detallarini applikatsiya 
qilishlari m um kin.
141

---