1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

bioterrorizm maqsadlarida
ishlatish mumkinligi ustida 
olimlarda har hil fikrlar mavjud. Masalan, Butun dunyo taniqli olimlari 
tomonidan Taras Shevchenko nomidagi Kiev shahridagi Milliy universitetida 
NATO ilmiy fondining qo‘llab quvvatlashiga tayangan holda bu masalani 
atroflicha muhokama qilindi va bu muammoning ijobiy va salbiy tomonlari 
ko‘rsatib o‘tildi. Fransiya o‘simliklarni himoya qilish institutining professori Erve 
Lekok o‘simlik viruslarini biologik qurol sifatida ishlatish ancha mushkul ish 
bo‘lsa kerak, degan fikrni bildirdi. Chunki o‘simlik viruslari hasharotlar
vositasida tarqalib butun er sharini aylanib yana o‘sha virus tarqatilgan xududga 
qaytib kelishi va o‘ziga zarar keltirishi mumkin. Lekin bioqurol sifatida toksin 
ishlab chiqadigan qilib “o‘rgatilgan” virusni (genetik modifikatsiya qilingan) 
virusnigina ishlatish mumkin. Ammo bunday ishlar birnecha yillardangina keyin 
amalga oshishi mumkin. Chunki hozircha virus genetik apparatiga sun’iy 
ravishda kiritilgan gen virus genomida uzoq vaqt saqlanib qolmayapti, har bir 
keyingi reproduksiyada virus toksini sintezlash qobiliyati yo‘qolib borayapti.
Valensiya shahri universitetining professori Mariano Kambra virusdan tashqari 

---

 
 
32 
ham o‘simliklarga zarar keltirishni boshqa yo‘llari borligini, ya’ni masalan, 
sug‘orish sistemasida zararli kimyoviy moddalarni qo‘llash mumkin, viruslar esa 
shundoq ham hasharotlar va urug‘ orqali tarqalib faqat qishloq ho‘jalik 
o‘simliklaridagina emas balki ularni yovvoyi turlarida ham epidemiyaga sabab 
bo‘lishi mumkin. “Yaxshi” virus xuddi qishloq ho‘jaligida ishlatiladigan har xil 
toksinlar 
kabi 
yoki 
insektitsidlardek 
ta’sir qilishi mumkin. Oregon 
universitetining professori Valerian Dolya zararli viruslarni foydali viruslarga 
aylantirish ustida ish olib borayotganliklari haqida fikr bildirdi. Viruslar
hujayraga kirgandan so‘ng hujayrani yangi virus zarralarini sintez qilishga majbur 
qiladi. Ammo biz uni boshqatdan tarbiyalaymiz, deydi olim. M., papilloma 
virusi so‘gal hosil qiladi. Ayollarda esa rak hosil qiladi. Biz bu virusdan bitta gen 
olib o‘simlik virusinig geniga joylashtiramiz va bu yangi virus bilan 
o‘simliklarni kasalllantiramiz. Natijada bizga kerakli virus ko‘payadi va 
o‘simlikda papilloma virusining oqsili to‘planaboshlaydi. Bu oqsilni tozalab 
vaksina tayyorlash mumkin. Demak, o‘simlik vaksina ishlab chiqaradigan
fabrikaga aylanadi. Bu texnologiyani potensial terroristik maqsadlarda ham 
ishlatish mumkin. M., odamlarda kasallik qo‘zg‘atadigan yangi virus paydo 
bo‘lsa, uni avvalo identifikatsiya qilinadi va unda qanday genlar mavjudligi 
aniqlanadi, so‘ngra xuddi yuqorida aytilgan texnologiyadan foydalanib, ya’ni 
yangi virusni qandaydir bizni qiziqtiradigan (foydali yoki zararli maqsadlarda 
ishlatish mumkin bo‘ladigan) geni olinadi va uni o‘simlik virusining genomiga 
joylashtiriladi va mazkur virus ko‘payishi jarayonida ko‘p miqdorda