1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

vaksinatsiya 
qilishda ishlatiladigan
oqsil
sintezlanadi va uni olib vaksinatsiya qilishda 
ishlatiladi. Bu ishga birnecha oygina ketadi, xolos. SHuning uchun ko‘p 
virusologlar yangi viruslarni o‘ta tez topish va aniqlash hamda qishloq ho‘jaligida 
oson ishlatiladigan o‘simlik urug‘larini yoki yangi nav o‘simliklarni yaratish 
ustida ish olib borishadi. Albatta o‘simlikni o‘zi ham tashqi agressor viruslardan 
himoyalanish qobiliyatiga ega. O‘simlik “agressor” virusni nuklein kislotasini 
(genetik materialini) tanish qobiliyatiga ega. O‘simlik o‘z nuklein kislotasini 
saqlagan holda begona nuklein qislotani yo‘q qiladi. Shuning uchun o‘simlik 
viruslarini havfli ekanligini yoddan chiqarmaslik zarur. O‘simlik viruslarini 
ishlatib ma’lum davlatga iqtisodiy zarar etkazish mumkin. Bu zarar xuddi tabiiy 
ofatdek tuyulishi mumkin. Aslida nazariy jihatdan qaraganda biror 
zararkunandalik maqsadini ko‘zlab qilinishi ehtimoldan holi bo‘lmasligi mumkin. 
Yana bir nazariy havf mavjud. O‘simlik viruslarning genetik va molekulyar 
xususiyatlari ularga yaqin bo‘lgan odam va xayvonlar viruslariga o‘xshashdir. 
Organizmlarni “okkupatsiya” qilishda ularga o‘xshash hujayra strukturalaridan 
foydalaniladi. Shuning uchun ko‘p olimlar o‘simlik viruslarini odam va boshqa 
organizm hujaylarini o‘zini muhofaza qilishda qanday ishlashini bilish uchun 
model sifatida ishlatishadi. Chunki hujayralar strukturalari har xil bo‘lsa ham 
ularni tashkil qilinish tizimi juda o‘xshashdir. Ehtimoldan xoli emas o‘simlik 
viruslarini ozgina modifikatsiya qilib to‘g‘ridan-to‘g‘ri odamlarni hech kimda 
birorta yomon fikr uyg‘otmasdan hafli virus bilan kasalantirish mumkin.

---

 
 
33 
Taras Shevchenko nomli Kiev universitetining professori V. Polishuk 
viruslarni tarqalishi jiddiy muammolar keltirib chiqarishi mumkinligini aytadi. 
Ammo bunda hech kim bu zararni bo‘lishida virus ishlatilgan deb isbot qilmagan 
bo‘lsa ham, ammo bunga bilvosta isbotlar etarlicha qo‘p, ayniqsa “sovuq urish” 
vaqtlarida. O‘simlik viruslari terrorist uchun havfsiz bo‘lib havfdan maxsus 
muhofaza qilish zarur emas, faqat laboratoriya va issiqxona bo‘lsa ularni virulent 
va agressiv shakllarini modifikatsiya qilib yaratish mumkin. SHuning uchun ham 
kichik hududda o‘stirilgan o‘simliklar ancha nozik bo‘ladilar, ayniqsa issiqxona 
o‘simliklari. Ko‘p issiqxonada etishtiriladigan o‘simliklar boshqa davlatlarga 
uzoq masofalarga yangi yig‘ilgan holatda jo‘natiladi. Modifikatsiya qilingan
zararli komponentga ega bo‘lgan latent holatdagi infeksiya toksik va allergen 
mahsulot hosil bo‘lishiga olib keladi. Masalan, biror kishi qo‘shnisining dalasiga 
zarar etkazmoqchi bo‘lsa kartoshka virusini agressiv shtammini bahorda 
qo‘shnining eriga sochib yuborishi mumkin va uch yil mobaynida uni erida 
kartoshka kasallanish oqibatida hosil olaolmasligi mumkin. Hozirgi kunda biz 
bexavotir yurganimiz bilan viruslarni “o‘zgaruvchan” shtammlarini tayyorlash 
texnologiyasini rivojlanishi bilan qo‘shni davlatlar orasidagi munosabatlar 
darajasiga qarab o‘simlik viruslari katta havf tug‘dirishi “odamzodni oziq-ovqat 
bazasini” qo‘porishi mumkin. Bu faqat iqtisodiy yo‘qotishdan tashqari mahalliy 
regionlarda ocharchilikga sabab bo‘lishi mumkin. Kuba mustaqilligining
dastlabki yillarida dalalarga shakarqamish virusi yuqtirilgan hasharotni
tashlashgan. Natijada Kuba 50 foyiz asosiy eksport qiladigan mahsuloti hosilini 
yo‘qotgan edi. Albatta, u vaqtda buni isbotlash mushkul edi, ammo hozir
isbotlash ancha osondir.