1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
152 
20 -rasm. Birzanjirli φ X 174 fagining replikatsiya sxemasi 
Halqali ona zanjir nuqta bilan belgilangan; k – hujayra qismlari bilan 
kompleks hosil qilshini ko‘rsatadi(1). 
Mazkur fermentlardan bittasi bo‘lsa ham RF molekulasi replikatsiyasida 
qatnashadigan virusspetsifik (virus genomida kodlantirilgan) ferment bo‘lishi 
kerak. Birinchi ona RF molekulasini hosil bo‘lishida oqsil sintezi umuman 
yo‘qligida amalga oshsa, yarim konservativ usulda replikatsiya bo‘lishi uchun 
qandaydir yangi oqsil sintezi zarur bo‘ladi. Shunday virusspetsifik oqsil toza 
xolda ajratilgan, ammo uni funksiyalari o‘rganilmagan. 
RFni ona molekulasi hujayra membranasidagi struktura bilan kompleksda 
bo‘lsa kerak. Sintezlanayotgan bir qism qiz molekulalar mazkur komponent bilan 
kompleksda bo‘lsa, boshqa qismi erkin holda sitoplazmaga o‘tadi. Hujayra 
strukturasi bilan kompleksda bo‘lgan RF gina replikatsiyalanadi degan taxminlar 
bor. Bu bog‘langan molekulalar ma’lum qismi replikatsiya uchun kerak bo‘lgan
RF 2 holatida bo‘ladi. Sitoplazmada bo‘lsa RF 1 ko‘pchilikni tashkil qiladi. 
SHunday qilib infeksion jarayonning erta boshlanish vaqtida bir qism RF
yarimkonservativ usulda replikatsiyalanadi
, qolgan qismi esa sitoplazmada 
to‘planadi. Hujayrani fag bilan kasallanganidan so‘ng 15-20 minutgacha RF 
molekulalarini miqdori oshib boradi. Undan so‘ng RF molekulalarini oshishi 
to‘xtaydi va sitoplazmada bir zanjirli “musbat” molekulalar hosil bo‘ladi.

---

 
 
153 
Nazariy jihatdan o‘ylab ko‘riladigan bo‘lsa bu ikki spiralli molekulada bir 
qancha usullar yordamida replikatsiya sodir bo‘lishi mumkin. Birinchidan, 
konservativ mexanizm usulida replikatsiyalanishi mumkin deb faraz qilish 
mumkin. Bunda ona RF “musbat” zanjir molekulalari faqat qoliplik vazifasini 
bajaradi va uni molekulalari qiz molekulalarda qatnashmaydi (o‘tmishdoshlik 
vazifasini bajarmaydi). Ikkinchidan, RF molekulalarining “musbat” zanjiri virus 
zarrasiga o‘tadi. Keraksiz bo‘lib qolgan “minus” zanjirlar esa saylanib 
parchalanishi mumkin yoki “musbat” zanjirlar assimetrik yarimkonservativ 
usulda replikatsiyalanadi. “Manfiy” zanjirda sintezlangan yangi “musbat” zanjir 
RF molekulasidan ajraladi va fag tarkibiga kiradi, bo‘sh qolgan “manfiy” zanjir 
yana keyingi yangi “musbat” zanjir sintezi uchun matritsa bo‘lib xizmat qiladi. 
φ x174 fagining replikatsiyasi bo‘yicha olingan natijalar konservativ mexanizm 
yordamida replikatsiya ro‘y bermayotganini ko‘rsatmoqda.