1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
 
Ikki zanjirli virus RNK sining replikatsiyasi.
 
Ikkizanjirli virus RNK sining sintezi reoviruslar misolida yaxshi o‘rganilgan. 
Bu virusning toza preparatidan RNK molekulalarini murakkab aralashmasi 
ajratiladi. Hisoblashlar va elektronmikroskopning natijalarini ko‘rsatishicha har 
bir virus zarrasi har xil molekula massasiga ega 10-11 ikkizanjirli 
molekulalardan tashkil topadi. Undan tashqari har bir virus zarrasi birqancha yuz
bir zanjirli kichik molekulyar massaga ega bo‘lgan RNK molekulalaridan iborat. 

---

 
 
159 
Ikkizanjirli virus RNK sini replikatsiyasi ikki zanjirli virus DNK sining 
sinteziga o‘xshash ananaviy 
yarim konservativ usulda
amalga oshadi deb faraz 
qilish mumkin. Mazkur masalalar yaqin kelajakda butunlay hal bo‘ladi, deb umid 
qilamiz. 
 
7.5. Virus oqsillarini sintezi 
 
 
“Virus oqsili” deganda etilgan virus zarrasining tarkibiga kiruvchi oqsilni 
hamda virus induksiya qiladigan (virus genomida kodlantirilgan) infeksion 
jarayonda qatnashadigan, ammo virus tarkibiga kirmaydigan oqsillarni ko‘z 
oldiga keltiriladi. 
 Hujayra oqsillari sintezining umumiy sxemasi
. Virus nuklein kislotasini 
sintezida aytilgan uch faktorni kerakligini bu erda ham qo‘llaydigan bo‘lsak 
ancha murakkabliklarni kuzatamiz. 
Hujayra oqsilini sintezi uchun substrat bo‘lib aminokislotalar xizmat qiladi. 
Avvalo ular ATF bilan birikib aktivlashtiriladi va aminoatsiladenilatlar hosil 
bo‘ladi. Aminoatsiladenilatlar transport RNK lar (transfer, adaptor, eruvchan 
RNK, tRNK) bilan reaksiyaga kirib, aminoatsil- tRNK hosil qiladi. Bu ikki 
reaksiya aminoatsil-tRNK- sintetaza fermenti tomonidan katalizlanadi. Har bir 
aminokislotaga bitta yoki birqancha tRNK va bitta yoki birqancha amino-atsil-
tRNK- sintetaza fermenti mos keladi. Aminoatsil-tRNK oqsil sintezida kerakli 
substrat bo‘lib xizmat qiladi. 
Matritsa bo‘lib hujayra DNK sining mos sistronida sintezlangan 
informatsiya (matritsa ) RNK si (mRNK) xizmat qiladi. U matritsa bo‘lishi 
uchun avvalo ribosoma bilan birikishi kerak. Bu jarayon ancha murakkab bo‘lib, 
birqancha bosqichlardan iborat. Avvalo uchlangan - m RNK, t-RNK va 
ribosomani kichik subbirligidan tashkil topgan komleks hosil bo‘ladi. So‘ngra bu 
kompleksga ribosomani katta subbirligi birikadi. Bu kompleksni hosil bo‘lishida 
maxsus oqsil faktorlar ishtirok etadi. Keyinchalik boshqa oqsil faktorlar 
ishtirokida polipeptid zanjirini sintezi boshlanadi. mRNK molekulasi ribosoma 
bo‘ylab siljiydi; iRNK ning ma’lum tripletlari (kodonlar) ularga komplementar 
bo‘lgan aminoatsil tRNKning tripletlari (antikodonlar) bilan muloqatda bo‘ladi. 
Natijada ribosomada aminokislota qoldiqlarini ketma-ket bir-biri bilan birlashish 
reaksiyasi sodir bo‘ladi. Ribosomada mRNK ni axborotini o‘qish tartibi ma’lum 
yo‘nalishda – molekulaning 5′- oxiridan 3′- oxiriga qarab boradi. Polipeptid 
zanjirini hosil bo‘lishiga signal bo‘lib mRNK dagi ma’lum tripletlar – 
initsiatsiyalovchi tripletlar xizmat qiladi. Bakteriya hujayralarida initsiirlovchi 
tripletlar bo‘lib AUG va GUG tripletlar xizmat qiladi. Bu tripletlar tRNK 
molekulasidagi antikodon - formil-metionin qoldig‘ini olib yuruvchi tripletlardir. 
Demak, sintezlanayotgan har qanday polipeptid zanjirida birinchi aminokislota 
bo‘lib formil metionin turadi. Polipeptid zanjirini sintezlanishini to‘xtatish uchun 
signali bo‘lib m RNK dagi ma’lum tripletlar – terminirlovchi tripletlar xizmat 
qiladi. Bu funksiyani UAA, UAG, UGA kodonlar bajaradi. 

---