Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Annotation
. 
In this article, the cultivation and processing of mushrooms 
based on innovative technology is aimed at meeting the population's need for 
protein, increasing the energy value of everyday products, expanding the range of 
products fortified with vitamins and minerals to provide our people with cheap 
products. 

Key words
: champignon, compost, mycelium, fermentation, substrate, 
disinfection 
Qo'ziqorinlar tuban o’simliklar guruhiga mansub bo’lgan oqsilga boy
sabzavot o’simligi hisoblanib, unda go'sht yoki tuxumdan ham ko'proq foydali 
kimyoviy moddalar mavjud. Bundan tashqari, ular parhezbop oziq-ovqat 
mahsulotlar qatoriga kiradi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ularni muntazam 
ravishda iste'mol qiladigan odamlarda saraton kasalligi 65% foiz ga kamaygan. 
Qo'ziqorinlarning foydali hususiyatlari ko’plab tajribalarda isbotlangan. 
Qo'ziqorinlar qandli diabet, ateroskleroz, saraton va qon bosimi, gripp, oshqozon 
yarasi va jigar serrozini davolashda foydali dorivor sabzavot sifatida iste’mol 
qilinadi. Shuningdek tarkibida kalsiy, temir, mis selen, turli xil vitaminlardan B
6
, 
B
12
, B
6
, B
1
, B
2
, PP makro va mikroelementlar mavjud. Bugungi kunda mahalliy 
aholi tomonidan qo’ziqorinlarning bir nechta turlari uy sharoitida o’stirib 
kelinmoqda. Lekin ilmiy jihatdan shampinion qo’ziqorini haqida ma’lumotlarni 
topish qiyin. Shuni hisobga olgan holatda istemol qilinadigan oziq-ovqat 
mahsulotlari qatoriga kiritish maqsadida o’z tajriba ishlarimizda shampinion 
qo’ziqorini haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’lmoqdamiz. Shampinion 
qo’ziqorinini yetishtirish juda murakkab hisoblanib yuqori talab qilinadigan 
jarayondir. Qo’ziqorindan yuqori hosil olishda avvalo uning biologiyasini bilish 
lozimdir. Shampinion qo’ziqorini boshqa turdagi sabzavot mahsulotlariga nisbatan 
organik o’gitni ko’p talab qiladigan o’simlik hozirda 200 ga yaqin turi aniqlagan. 
Qisqa muddat davrida pishishini hisobga olib o’sish davr mobaynida barcha kerakli 
oziq moddalarni vegetativ tanasi orqali shimib oladi. Yuqori hosil olish uchun 
avvalo kompostlash jarayonini to’g’ri tashkil etish kerak. Quyida kompostlash 
jarayoni va hosilga ta’sir etuvchi omillar haqida ma’lumot berilgan. Shampinion 
qo’ziqorinini yetishtirish uchun eng avvalo chirindili tuproq ya’ni kompostlash 
muhitini to’g’ri tashkil etish kerak. 
Kompost, qo'ziqorindan yuqori hosilini olish uchun tayyorlanishi kerak bo'lgan 
maxsus tuproq hisoblanadi. Tuproqga qo'ziqorin etishtirishda asosiy organik 
birikmalar sepiladi, shuning uchun tuproq kulturasini shakllantirishda organik 
o’g’itlarni koproq solish kerak.
To'g'ri kompostlash ko'p vaqt talab qiladigan jarayon hisoblanadi va bu yuqori 
hosil olishda asosiy omil hisoblanadi. Qo'ziqorinlar xususan, shampinionlar tuproq 
tarkibiga juda bog'liq, shuning uchun nisbatlarga rioya qilish kerak. To'g'ri tuzilgan 
tuproq nam somonning bir qismidan va ot go'ngining 4 qismidan iborat (somon 
go'ngining nisbati 1: 4) 
Ikkala komponentni navbatma-navbat almashtirib, kompost qatlamlarga mineral 
o’gitlarni solish ham hosilga ta’sir etadi. Maksimal ta'sirga erishish uchun karbamid 
yoki superfosfat qatorlari orasida ozgina miqdorda qo’shiladi. Agar ot go'ngi 

---

45 
ko’proq qo’shib ishlatilsa, shampinion tezroq o'sadi. Qo’shimcha ravishda somonni 
parranda go’ngi yoki boshqa hayvonlarning qayta ishlangan chiqindilariga 
almashtirish ham samara beradi.
Shampinion uchun kompost, har tomondan havo olishi kerak, shuning uchun uni 
yerga qo’yish tavfsiya etilmaydi. Tuproq chodir bilan qoplanganligiga e’tibor 
berilad, to'g'ridan-to'g'ri nurlanishiga yoki kuchli yomg'ir tushmasligini ta’minlash 
kerak. Kompostni namlash kerak, ammo ortiqcha suv fermentatsiyaga jarayoniga 
ta’sir qiladi. 
Yuqori sifatli shampinion olish uchun va uni pishib yetilishi uchun eng asosiysi 
qo’ziqorin o’sishi uchun optimal sharoit yaratish hisoblanadi. Uning o'lchamlari 
taxminan 1,5 m kenglikda, uzunligi 1,5 m va balandligi 1,5 m. Aynan shu nisbat 
to'g'ri o’sishni ta'minlaydi. Kam miqdordagi kompost solish natija bermaydi, 
chunki to'liq fermentatsiya katta hajmni talab qiladi. 
Kompost tayyorlash joyi ochiq havoda bajariladi. Substraktning 
fermentatsiyasi natijasida NH
3
va CO
2
ajralib chiqadi. Agar kompost bino ichida 
tayyorlanayotgan bo'lsa, yaxshi havo oqimi va shamollatiladi. Agar kompost bino 
ichida tayyorlanayotgan bo'lsa, unda havoning namligi meyorlashtirilib turiladi. 
Kompostning pishib etish muddati 18-20 kun orasida o'zgarib turadi. To'g'ri 
o’sishni ta'minlash uchun har 5-6 kunda kompost tarkibini tekshiriladi va namlab 
turiladi. Birinchi o’suv paytida, maydalangan ohakni kompostga qo'shiladi. 
Ikkinchi protsedura davomida-superfosfat, so'ngra maydalangan gips yoki alabaster 
qo’shib aralashtiriladi. 
Kompost fermentatsiya orqali tayyorlanadi, shuning uchun uning harorat 
ko'rsatkichlari ba'zan 53-70 C darajaga etadi. Chirish jarayoni tugagandan so'ng, 
harorat 21-25 C darajaga tushadi. Kompostning tayyorligini hidga qarab baholasa 
bo'ladi, ammiakning ifloslanishi yo'qoladi. Tayyor tuproq jigarrang tusga ega, 
elastik tuzilishga ega (siqilganda u asl holatiga qaytadi). Tarkibi qo'llarga 
yopishmasligi kerak, somon osongina sindirib, yumshoq tuzilishga ega bo’lishi 
lozim. 
Hosildorlikka ta'sir qiluvchi asosiy omil to'g'ri mikroiqlimni amalga oshirish 
hisoblanadi, bunda boshoqchalar o'z mevasini bera boshlaydi. O'z vaqtida sug'orish, 
to'g'ri kompost (to'g'ri tanlangan tuproq tarkibi) va tashqi omillarga, kasalliklarga 
va zararkunandalarga qarshi kurashish ham katta ahamiyatga ega. Qulay sharoit 
yaratilganda, yil davomida qo'ziqorinlarni osongina o'stirish mumkin. Dastlab 14-
24 C oralig'iga ega xonani tanlanadi. Asosiysi haroratni ushlab turish qobiliyati 
(isitgichning mavjudligi yoki, aksincha, split tizim). Bunday holda, havo namligi 
90% dan oshmasligi kerak (namlik 80-85% ideal variant deb hisoblanadi). 
Yuqori hosil olishni ta'minlaydigan yana bir muhim omil havo oqimining aylanishi 
hisoblanadi. Tanlangan joyni havosi, toza havo oqimi esa mo’tadil bo’lishi kerak. 
Aks holda, qo'ziqorin yetishtirish paytida ortiqcha karbonat angidrid ajralib 
ketishiga olib keladi (u notekis cho'zilib ketadi qo’ziqorinning shakli notekkis 
holatga keladi). 
Qo'ziqorinlar nam muhitda o'stirilganligi sababli, bakteriyalarning mumkin 
bo'lgan tarqalishiga tayyorgarlik ko'rish kerak. Tanlangan xonani mis sulfat va 
ohak, shuningdek formalin bilan oldindan tozalash. Dezinfektsiya qilinganda 

---

46 
mavjud mikroorganizmlarni yo'q qiladi, shuning uchun kasalliklarning tarqalish 
ehtimoli minimal darajaga tushadi. Yuqorida keltirilgan tadbirlarni to’gri tashkil 
etilganda qo’ziqorindan kutilgan hosilni olish mumkin.