Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
Агарков, К. Э. О проектировании шампиньонных комплексов / К.Э. 
Агарков, А. А. Блажнов // Научный журнал молодых ученых. – 2017. – № 
2. (9). – С. 28-33. 
2.
Котарев, В. А. Функциональный продукт из мяса перепелов с грибами / 
В. А. Котарев, Г. Г. Соколенко, И. Н. Бухтоярова // Пищевая 
промышленность. – 2010. – № 3. – С. 16–17. 
3.
Алексеенко, Е. Н. Пищевая, лечебная и экологическая ценность грибов 
Pleurotus ostreatus / Е. Н. Алексеенко, Т. М. Полишко, А. И. Винников // 
Вicник Днiпропетровського унiверситету. Бiологiя. Екологiя. – 2010. – 
Вип. 
KO`KATLARNING KIMYOVIY TARKIBI VA FOYDALARI 
 
Sheraliyev Faxriddin, Kimyo yo’nalishi 2-kurs talabasi 
Andijon davlat universiteti 
 
Annotatsiya
. Maqolada ayrim kokatlarning kimyoviy tarkibi va foydalari 
xaqida ma’lumotlar keltirilgan. 
Аннотация
. В статье приведены информации о химическом составе и 
пользах некоторых лечебных трав. 
Abstract
. The article provides information on the chemical composition and 
benefits of the some herbs. 
Kalit so’zlar
: kokat, kimyoviy tarkib, vitamin, mikro- va makroelement. 
Ключевые слова
: лечебная трава, химический состав, микро- и 
макроэлементы. 
Keywords
: herb, chemical composition, micro- and macroelement
. 
Kundalik hayotda juda ko`p dorivor o`simliklardan foydalanamiz. 
O`simliklar meva, urug`, barg, poyasi va ildizi kimyoviy tarkibida [1, 6] mineral 
tuzlar, vitaminlar, makro- va mikro elementlar, oqsillar, lipidlar, uglevodlar 
jamg`aradi. Misol uchun g`o`za o`simligi paxta tolasida sellulozani ya`ni 
uglevodni, chigitida esa paxta yog`ini ya`ni lipidni jamg`aradi. Ismaloq juda ko`p 
vitaminlarni, shivit (ukrop) esa vitamin, lipid va mineral tuzlarni jamg`aradi. 
ISMALOQ. 
Sho`radoshlar 
oilasiga 
mansub 
ismaloq 
turkuming 
O’zbekistonda ikki turi o’sadi. Ularning biri Rezavor ikkinchisi Turkiston 
ismalog’i. Rezavor ismaloq ziravor o’simlik hisoblanadi. Uning bargi va poyasi 
ovqat tayyorlashda ishlatiladi. Turkiston ismalog’i begona o’t hisoblanadi. Ismaloq 
o’z poyasi va barglarida juda ham kerakli va zarur bo’lgan mineral tuzlar, makro 
va mikro elementlar, vitaminlar va h.k. jamg’aradi. 

---

47 
Suvda eriydigan vitaminlardan - Askorbin kislotasi (vitamin C), tiamin 
gidroxloridi (vitamin B1), pantotenat kislota (vitamin B3), nikotinamid (vitamin PP 
yoki B5), pirodaksin (vitamin B6), xolin (vitamin V), folat kislota (vitamin B9), 
sionokobalamin (vitamin B12), biotin (vitamin N), inozit, para-aminobenzoat 
kislotasi, uchraydi. Yog’da eriydigan vitaminlardan – Retinol (vitamin A), kalsiferol 
(vitamin D), tokoferol atsetat (vitamin E), filloxinon (vitamin K), ubixinon (vitamin 
Q) ucgraydi. Elementlardan uglerod, vodorod, kislorod, azot, kalsiy, natriy, selen, 
xlor, yod, marganest, mis, temir, rux kabi elementlar uchraydi. 
Kimyoviy tarkibida vitamin va mineral moddalarning miqdori (mg): makro va 
mikro elementlardan: Ca - 31mg, Na - 20mg, Se - 2mg, Cl - 10mg, J - 75mg, P - 
45mg, Cu - 1mg, Fe - 15mg, Zn - 4.4mg, Mg - 6mg, K - 9mg gacha yig’adi. 
Ismaloq 
tarkibidagi 
moddalarning 
ahamiyati 
va 
xususiyatlari. Ismaloq juda faydali 
o’slimlik 
hisoblanadi. 
Uning 
tarkibidagi oqsil, uglevod, karbon 
suvlari, vitaminlar, makro va mikro 
elementlar organizimga juda zarur 
hisoblanadi. Misol uchun: B guruh 
vitaminlar - inson va hayvonlar 
organizimida nerv impulslarini o’tkazishda va xotirani tiklash va uni yaxshi eslab 
qolishda; vitamin A va karoteniodlar - retinonning va optik nervlarning faoliyatini 
normallashtirishda va ko’zning o’tkirligini taminlashda; vitamin E-antioksidant 
tasirga ega. 
Yod - organizimni normal o’sishi,jinsiy yetilishi,suyaklarni,qalqonsimon bezi 
va haftaga o’sishini tartibga soladi. Kalsiy - tish, suyak va qon tomirlarning to’g’ri 
rivojlanishiga; Temir-gemoglobin hosil bolishga va anemiyani oldini olish; Magniy-
xotirani tiklash. eslab qolish va nerv impulslarini yaxshilashda; Rux-organizimda 
CO
₂ 
hosil 
bolishi, 
oqsillar 
o’zlashtirish, 
almashinishi 
va 
moddalarning kerakli miqdorda sarf 
bolishida 
qatnashadi. 
Mn-tirik 
organizimda siydik hosil bo’lishida 
asosiy elementdir. Shu bilan bir 
qatorda askarbin kilotasi (vitamin C) 
hosil bolishida ham ahamiyati katta. 
Mis - teri pigmentatsiyasida, Fe ning 
o’zlashtirilishida katta ro’l o’ynaydi. 
Har bir narsaning qo’llash mumkin va mumkin bo’lmagan holatlar mavjud. 
Quyidagi holatlarga ismaloqni tanovul qilib bo’lmaydi: 
1. Gastirit va me’da ichak yarasi davrida; 2. Revmatizim va boshqa 
kasalliklari (tanada sovuqlikni ko’paytirib yuborgani uchun); 3. Giper tas’nif yurak 
kaslliklarida; 4. Buyrak va jigar kasalliklarining chuqurlashuvida. 
SHIVIT: Soyobonguldoshlar oilasiga mansub bir yillik o’simlik hisoblanadi. 
Uning barglari va poyasi taomlarni xushboy qilish uchun ishlatiladi. Uni taomga 

---

48 
qo’shib yeyish juda foydali hisoblanadi. Chunki uning tarkibidagi vitaminlar, 
oqsillar, efir moylari, ko’plab makro va mikro elementlar, ularning hosil qilgan 
mineral tuzlari va boshqalar mavjud. Makro elementlardan: C, O, H, N mavjud. 
Mikro elementlardan: Ca, K, Mg, P, Cu, Zn, Fe va boshqalar. Vitaminlardan tiamin 
gidroxlorid (B1), riboflovin fosfati (B2), pirodoksin gidroxloridi (B6), 
sianokoblomin (B12), askorbin kislotasi, nikatinamid kislotasi, alfa tokaferol atsetat 
va h.k. Uglevodlardan disaxaroza va monosaxarozalar uchraydi. 
Shivitning foydali xususiyatlari va ishlatilishi: 
Shivit o’simligi tarkibida juda ham 
ko’p noorganik va organik moddalarni 
jamg’aradi; o’z tarkibida Mg va Fe tuzlarini 
yaxshi jamg’argani uchun “Qon aylanish” 
jarayonini yaxshilashga yordam beradi. 
Shivit tabobatda, zamonaviy tibbitot va 
farmatsevtikada juda ko’p ishlatiladi. 
faoliyatini 
yaxshilaydi 
va 
kengaytiradi,yurak mushaklarini mustahkamlaydi. Ovqat Shivit yurak va tomirlar 
faoliyatini yaxshilaydi. Atenin moddasi miya qon tomirlaring hazm bo’lishiga 
yordam beradi. Shuning bilan bir qatorda emizikli onalarning sutini tabbiy yo’l bilan 
ko’paytirishda ham qo’llaniladi. Nafas olish a’zolari, qon bosimining ortishi va 
ko’rish o’tkirligining pasayishida ham qo’llash mumkin.
Shivit o’simliginig qurutilgan urug’idan tayyorlangan naytoyka (tindirma) 
ishtaha 
ochishda 
hazm 
qilish, 
kam 
uxlash, 
buyraklar yallig’lanishi, 
gemarroykasalligiga, sirt yaralarni tuzatuvchi va allergik holatlarda qo’llash 
mumkin. Shivit o’simligidan tayyorlangan 
qurutilgan 
choy 
ichaklardan 
gazni 
haydash 
xususiyatiga 
ega 
bo’lgan 
simetikon 
saqlaydi. 
Zamonaviy 
farmatsevtikada Shivit o’simligi va bir 
qator qo’shimcha moddalar orqali bobotik, 
espumizan, mer bebetik, babotik va 
spazmazmakol singari bir qancha dori 
darmonlar tayyorlanadi. 
Qorin bo’shlig’ida yig’ilib qolgan gazlarni mustaqil ravishda davolash 
vositasi sifatida: 
Meteorizm yoki haddan tashqari ko’p gaz hosil bo’lishikabi gaz hosil tufayli 
yuzaga kelagan oshqozon-ichak yo’li tomonidan shikoyatlar mavjud bo’lganida
Shifokor kuzatuvi ostida, operatsiyalardan keyin meteorizm yoki haddan 
tashqari gaz ko’p hosil bo’lganida. Qorin soxasida o’tkaziladigan diaginostika 
protseduralariga tayyorgarlik (masalan rengenografiyaga gazlargan qorayishlar hosil 
bo’lishining oldini olish uchun, UTT, endoskopik tekshiruvlar hamda 
suspenziyalariga qo’shimcha sifatida) qo’llanadi.