2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
O‘simliklar tarkibidagi oshlovchi moddalar 
Oshlovchi moddalar tushunchasi o‘zaro genetik bog‘langan o‘simlik polifenollari, tanidlar va 
flobafenlar majmuasini anglatadi va ularterini yumshatish – oshlash va burushtirish xususiyatiga ega. 
Hayvonlarning xom tersini oshlash xususiyatiga ega va ko‘p atomlifenollar unumidan tashkil 
topgan hamda o‘simliklardan olinadigan yuqorimolekulali zaharsiz murakkab organik birikmalar 
o‘simliknnng oshlovchimoddalari – tanidlar deb ataladi.Oshlash jarayonida oshlovchi moddalar terining 
oqsil moddalari bilanbirikib, erimaydigan birikma hosil qiladi. Natijada hayvonlar terisio‘zidan suv 
o‘tkazmaydigan, chirimaydigan, elastik va shu kabi xususiyatlarga ega bo‘ladi. 
Oshlovchi moddalarning bu xususiyatiga polifenollarning hammaunumlari ega bo‘lavermaydi. 
Terini oshlay oladigan polifenollar molekulaog‘irligi 500 bilan 3000 o‘rtasida bo‘lishi lozim. Polifenollar 
molekulaog‘irligi 500 dan kam bo‘lganda, ular oqsil moddalar bilan adsorbsiya bo‘lsaham, turg‘un 
birikma hosil qila olmaydi. Molekula og‘irligi 3000 dan ortiq bo‘lgan polifenollar esa molekulalarining 
yirikligi sababli kollagenningfibrinlari orasidan sizib o‘tib, turg‘un birikma berishi qiyin. 
Polifenollar terini oshlash xycyciyatiga ega bo‘lishi uchun ular molekulasitarkibida yetarli 
miqdorda gidroqsil guruhi (har 100 ta birligida kamida 1-2 gidroqsil guruhi) bo‘lishi ham 
kerak.Oshlovchi moddalarning o‘simliklar hayotidagi ahamiyati. Tanidlaro‘simliklar hayotida muhim 
ahamiyatga ega. Oshlovchi moddalar o‘simlikto‘qimalarida doimiy ravishda kechib turadigan oksidlanish 
va qaytarilishreaksiyalarida, eng avvalo hujayraning nafas olishi jarayonida faolqatnashadi. Demak, 
tanidlar ma’lum sharoitda oksidlanib vodorodni hamdaqaytarilib kislorodni ajratishi mumkin. Ajralgan 
vodorod 
va 
kislorod 
esahujayradagi ferment ta’sirida zarur birikmalarning qaytarilishiga 
hamdaoksidlanishiga sarflanadi. Katexinlar oksidlanib, o‘ziga yaqin antotsianlargaaylanadi. Antotsianlir 
esa flavonlarga aylanishi yoki qaytarilib, yanakatexinlar hosil qilishi mumkin. Bu reaksiyani quyidagi 
sxema bo‘yichatasvirlasa bo‘ladi: 
Oshlovchi moddalar bakteritsid va fungitsid ta’sirga ega bo‘lganisababli daraxtlarning yog‘och 
qismini tez chirishdan saqlaydi.Agar o‘simliklarga tashqaridan ta’sir etilsa (masalan, 
hasharotlaro‘simlikni yaralab – chaqib tuxum qo‘ysa yoki g‘o‘zani chekanka qilinsa),zararlangan 
to‘qimalarda unga qarshi ko‘p miqdorda tanidlar sintez bo‘ladi vato‘planadi. Bu hodisaning ro‘y berishi 
ilmiy jihatdan yetarli asoslanganbo‘lmasa ham, to‘qimadagi mazkur biokimyoviy o‘zgarish o‘simlikning 
chetdanbo‘lgan tasodifiy ta’sirga o‘zini himoya qilish reaksiyasi ekanligishubhasizdir. Shunga ko‘ra, 
tanidlar o‘simliklarning chiqindisidir, ularto‘qimalarda yuz beradigan moddalar almashinuvida ishtirok 
etmaydi,shuningdek oshlovchi moddalar zaxira energiya boradigan birikmadir, ularqandga, kraxmalga, 
yog‘larga va boshqa moddalarga aylanishi mumkin, deb bayonetilgan fikrlar haqiqatdan ancha yiroq 
turadi. Chunki, yuqorida aytibo‘tilganidek, tanidlarning sintezlanishi davrida geksozalardan hosil 
bo‘lganoraliq birikmalar reaksiyaga kiruvchi boshlang‘ich birikmalardan kam sofenergiyaga ega 
bo‘lganligi uchun bu reaksiyaning orqaga qaytishi ham dargumon.
17
 
Shuning uchun oshlovchi moddalarning o‘simliklar hayotidagi roliga ularningma’lum davrda 
parchalanib, yo‘q bo‘lib ketishiga yoki ko‘payishiga (masalan,uglevodlar va yog‘lar singari) qarab baho 
berish uncha to‘g‘ri bo‘lmaydi. Shu bilanbir qatorda o‘simliklar o‘sayotgan davrida tanidlarning 
16
William G. Hopkins and Norman P. A. Huner 2009.463,465,466.p 
17
William G. Hopkins and Norman P. A. Huner 2009.474 p 

---

o‘zgarishi(oksidlanishi yoki qaytarilishi, oddiy yoki murakkab formadan ikkinchi holatga o‘tishi)ga 
qarab, ularning fiziologik roli to‘g‘risida fikr yuritish kerak. 

---