2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
Ikkilamchi moddalar
 
Hujayra metabolizmida oraliq moddalar sifatida hosil bo‘ladigan, ammo metabolizmda bevosita 
ishtirok etmaydigan moddalarga ikkilamchi moddalar yoki metabolitlar deyiladi.
 
O‘simliklar to‘qimasida hosil bo‘ladigan ikkilamchi moddalar hayot jarayonini normal borishida 
ahamiyati katta, Bunday moddalarga organik moddalar, glikozidlar, oshlovchi moddalar, alkoloidlar, efir 
moylari, antibiotiklar, fitonsidlar, fitoaleksinlar va rang beriuvchi turli birikmalar kiradi.
 
Organik kislotalardan chumoli kislotasi, malina , olcha, olma, olxo‘ri va boshqa mevalarda 
uchraydi. Sirka kislota, moy kislota, sut kislotalarni bakterialar ishlab chiqaradilar. Piruvat, oksalat, 
qahrabo, sitrat kislotalari hamma o‘simliklrda uchraydi va nafas olish jarayonida oraliq modda sifatida 
hosil bo‘ladi. Shulardan oksalat kislota shovulda, rovojda va sho‘raklarda, sitrat va qahrabo kislotalar 
limonda, qora qand, g‘o‘za barglarida, shaftoli va qulupnay mevalarida ko‘p to‘planadilar. Ba’zi 
o‘simliklarda xinim, salitsil, kumar va kofein kislotalar ko‘p to‘planadi.
12
Monosaxaridlar bilan spirtlar, aldegidlar, fenollar birikishidan hosil bo‘lgan moddalar glikozidlar 
deyiladi. Amigdalin glikozidi achchiq bodomda, shaftoli va o‘rik danaklari, olcha, olma urug‘lari 
tarkibida uchraydi. U glyukoza, benzol aldegid va sianit kislotalarning birikishidan hosil bo‘ladi. 
Glyukovanil vanil mevasida, solonin, kartoshka tuganagida, saponin glyukozidi, qizil miya va yetmak 
ildizida uchraydi. 
12
Hopkins and Norman P. A. Huner 2009.460 p 

---

Marvarid gul gulidan, angishvonagul bargidan va adonis o‘simligian yurak muskullarini 
davolaydigan glikozid olinadi. Glikozidlar oziq-ovqat sanoatida, tibbiyotda, texnikada va boshqa 
sohalarda ko‘p ishlatiladi. 
O‘simliklarda taxir va kislotali xususiyatga ega birikmalar hosil bo‘ladi. Ularni terini pishitishda 
ishlatiladi va ularni oshlovchi moddalar deyiladi . Eman daraxti po‘stlog‘ida 8-12% , skumpiya barglarida 
16-32%, toron ildizida 13-27% bo‘ladi. Oshlovchi moddalar ba’zi bakterialarni yo‘qotadi. O‘simliklarni 
o‘sishini tezlashtiradi, immunitet hosil qilishda qatnashadi.