2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
 
Yorug‘lik yutuvchi qismlar tizimining tuzilishi 
Turli sinfga mansub fotosintezlovchi organizmlarning yorug‘lik qabul qiluvchi qismlari Reaksiya 
markazlaridan farqli о‘laroq bir oilaga mansub, turli sinflardagi organizmlarda ham hayratlanarli darajada 
bir-biridan farqlanadi. Qabul qiluvchi qismlarning bunday bir-biridan farqlanishi turli organizmlar 
yashaydigan va bir qancha organizmlarda ikki fototizim jarayonlarida energiya yо‘qotilishining oldini 
olish uchun turli sharoitlarda yashovchi organizmlarning shu muhitga evolyusiya rivojlanish 
bosqichlvrida adaptatsiyalanishidan hosil bо‘lgan.
 
Qabul qiluvchi qismlar tizimlari ular bog‘langan reaksiya markazlariga energiyaning tо‘laqonli 
uzatilishini ta’minlaydi. Qabul qiluvchi qismlar о‘lchamlari har bir organizmlarda turlicha, masalan ba’zi 
bir tur fotosintezlovchi bakteriyalar reaksiya markazlarida eng kichkina kо‘rsatkich 20 dan 30 tagacha 
bakterioxlorofilla, reaksiya markazlarida 200 dan 300 gacha xlorofilla yuksak о‘simliklarda, reaksiya 
markazlarida bir necha mingtagacha ba’zi tur bakteriyalar va suvо‘tlarida bо‘ladi. Qabul qiluvchi qismlar 
pigmentlarining struktura tuzilishi juda ham xilma xil bо‘lib, ularning barchasi qaysidir kо‘rinishda 
fotosintetek membranalar bilan bog‘langan bо‘ladi.
 
Qо‘zg‘alish energiyasining xlorofillardan о‘tkazilishiga, reaksiya markazlarida yorug‘likni 
yutilishiga yordam beruvchi fizikaviy mexanizmlar rezonans о‘tkazilishlar deb yuritiladi. Shuning uchun 
bir molekuladan ikkinchi molekulaga qо‘zg‘algan energiyaning о‘tkazilishi nurlanishlar uchramaydigan 
jarayonlar yordamida amalga oshadi.
 
Rezonans о‘tkazishninig afzallik tomoni energiyaning ikki kamertonlar orasida о‘tkazilishidir. 
Agar bir kamerton jarohatlangan va bir-biriga yaqin va tо‘hri joylashgan bо‘lsa, unda ikkinchi kamerton 
birinchi kamerton energiyasining bir qismini oladi va qayta ishlashni boshlaydi. Qabul qiluvchi qismlarda 
rezonans energiyaning о‘tkazilishi kabiikki kamerton orasidagi energiyaning о‘tkazilishi samaradorligi 
ularning о‘zaro ta’sirlashishi va bir- biridan qanday masofada joylashganligiga, shuningdek ularning 
holatiga va chastota tebranishlariga bog‘liq.
 
Qabul qiluvchi qismlarda energiyaning uzatilishi juda ham samarali hisoblanadi. Qabul qiluvchi 
qismlar tomonidan yutilgan fotonlarning ,fotokimyoviy jarayonlari uchun foydalaniladigan energiyaga 
ega bо‘lgan va reaksiya markazlariga uzatiladigan fotonlarning Taxminan 95 dan 99 % gacha bо‘lgan 
qismidan energiya о‘zlashtiriladi. Pigmentlar orasida qabul qiluvchi qismlarda energiyaning uzatilishi va 
reaksiya markazlarida amalga oshadigan elektronlar uzatilishi orasida tafovutlar mavjud. О‘z navbatida 
energiyaning uzatilishi kо‘proq fizikaviy hodisalar hisoblanadi, elektronlarning uzatilishi esa о‘zida 
kimyoviy jarayonlarni aks ettiradi.