2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
Qabul qiluvchi qismlarda tо‘plangan energiyaning reaksiya markazlariga uzatilishi.
 
Qabul qiluvchi qismlardagi pigmentlar ketma-ketligi, reaksiya markazlariga uzatiladigan va 
doimiy uzunroq uzoq qizil tо‘lqin uzunligiga qarab surilib turadigan qizil nur energiyasining tо‘plami 
maksimal yutilish xususiyatiga ega bо‘ladi. Bu qizil siljishning maksimal yutilishi shuning uchun 
muhimki, energiyaning qо‘zg‘algan holati bir necha marta kichkina bо‘ladi qabul qiluvchi qismlarning 
periferik bо‘limlariga nisbatan va reaksiya markaziga yaqin bо‘ladi.
 
Tizimlar konstruksiyasining bunday murakkab tuzilishi, energiya qо‘zg‘algan vaqtda, masalan, 
maksimal 650 nm nur yutadigan xlorofill molekulasidan 670nm nur yutadigan xlorofill molekulasiga 
о‘tkazilish vaqtida bu ikki xlorofillar qо‘zg‘algan energiyasining orasidagi farq atrof muhitga issiqlik 
kо‘rinishida tarqatiladi.
 
Qо‘zg‘alish uchun energiya qaytadan xlorofillga о‘tkazilishi kerak va yо‘qotilgan issiqlik 
kо‘rinishidagi energiyaning о‘rni qaytadan tо‘ldirilishi lozim. Qayta uzatilish ehtimolligi biroz kamroq 
hisoblanadi chunki issiqlik energiyasi pastki energiya va pigmentlarning nisbatan yuqori energetik 
qismlari orasidagi tafovutni о‘rnini tо‘ldirishga yetarlicha miqdorda bо‘lmaydi. Bu samaradorlik ma’lum 
bosqichlarda energiyaning ushlab turilishini ta’minlaydi va Qо‘zg‘algan energiyaning reaksiya 

---

markazlariga samaraliroq yetkazilishini, jarayonlarning qaytmasligini yoki bir tomonlama amalga 
oshishiga sabab bо‘ladi. Ushbu tizim har bir kvantdan ma’lum miqdorda energiyaning yо‘qotilishiga ham 
olib keladi shu bois har bir kvant reaksiya markazlaridagi jarayonlarni qо‘zg‘atishi mumkin.
 
Kо‘pgina qabul qiluvchi qismlar umumiy struktura xususiyatlariga ega.
 
Xlorofill a va b turlarini saqlovchi, fotosintezlovchi barcha eukariot organizmlar birmuncha keng 
tarqalgan qabul qiluvchi qismlarning oqsillari struktura jihatidan о‘xshash oqsillar oilasiga kiradi. Bu 
oqsillarning bir nechtasi II fototizimlar bilan bog‘langan bо‘ladi va II yorug‘lik qabul qiluvchi (yig‘uvchi) 
(LHCII) oqsil birikmalari deb ataladi. Boshqa oqsillar esa I fototizimlarga bog‘langan bо‘ladi va 
yorug‘lik qabul qiluvchi (yig‘uvchi) LHCI oqsil birikmalari deb ataladi. Qabul qiluvchi qichmlarning 
bunday birikmalari xlorofillarning a/b qabul qiluvchi qismlari oqsillari nomi bilan yuritiladi. (Paulsen 
1995, Grin va Durnford 1996).
 
Yorug‘lik qabul qiluvchi (yig‘uvchi) (LHCII) qismlarning oqsillari strukturalari elektron 
mikroskopiya natijalarini tо‘plash va elektron kristallografiya usullari yordamida aniqlangan. Bu oqsillar 
uchta a-spiral qismlardan tashkil topadi va 15 ga yaqin xlorofill a va b molekulalarini va shuningdek bir 
necha karotinoidlarni bog‘lab turadi.Bu pigmentlarning bir nechtasigina bizga ma’lum strukturalarda 
kо‘rinadi. Yorug‘lik qabul qiluvchi (yig‘uvchi) LHCI qismlar oqsillarining aniq strukturalari haligacha 
tо‘liq о‘rganilmagan, aftidan ularning tuzilishi ham yorug‘lik qabul qiluvchi (yig‘uvchi) (LHCII) 
qismlarning oqsillariga analog ravishda о‘xshash bо‘ladi. Yuqoridagi barcha oqsillar yangi oqsillar 
sintezlanishi uchun muhim ahamiyatga ega bо‘ladi va tuzilishi jihatdan uzoq о‘tmishdoshlariniki kabi bir 
xil bо‘ladi.
 
Nur karotinoidlar yoki b xlorofillar tomonidan yutiladi va LHC oqsillari tomonidan tezda a 
xlorofillarga uzatiladi keyin reaksiya markazlari bilan mustahkam bog‘langan boshqa qabul qiluvchi 
qismlariga о‘tkaziladi. Yorug‘lik qabul qiluvchi (yig‘uvchi) (LHCII) qismlar oqsil birikmalari quyidagi 
bо‘limda muhokama qilinadigan regulyator jarayonlarda ham qatnashadi.