O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

Gidrotexnik inshootlar
– kanal-zovurlar ancha davrlardan beri 
irrigatsiya, suv bilan ta‘minlash, sel toshqinlaridan muhofazalash, grunt 
suvlari sathini pasaytirish maqsadlarida qurib kelinmoqda. Suv omborlari 
esa XX asrning 2-yarmida, sug‗orish va energiya olish maqsadida qurildi. 
Shu bilan birga rekreatsiya, qisman sanoat va maishiy xo‗jalikda suv 
ta‘minotini yaxshilandi. Ammo ushbu inshootlarni qurishning ijobiy 
tomonlari bilan birga salbiy tomonlari ham bor. Suv omboriga tutash 
tegralarda grunt suvlari sathining ko‗tarilishi, botqoqlanish kuzatiladi, 
qishloq xo‗jalik yerlari ishdan chiqadi. Undan quyi oqimda esa suv sathi va 
toshqinlarning pasayishi qayir landshaftlarining degradatsiyasiga olib 
keladi. Suv omborining atrof tabiiy muhitga ta‘siri Chorvoq suv ombori 
misolida I.Abdullaev (2005) tomonidan keng yoritilgan. Toshkent 
viloyatida 4 ta suv ombori bo‗lib, ularning umumiy maydoni 71.6 km
2
ni 
tashkil etadi. Sug‗orma dehqonchilik tarixi 2000 yildan ortiq davrga ega 
bo‗lib, bugungi kunda daryolarning dedtalari, daryo va soylarning 
o‗zlashtirish mumkin bo‗lgan yoyilma konuslari va I-IV terrasalari deyarli 
to‗liq o‗zlashtirilgan. Irrigatsiya va melioratsiya tarmoqlari ancha zich to‗r 
hosil qilib landshaftlarning bir necha foiz maydonini band etadi.
Rekreatsiya
– antropogen ta‘sirning noan‘anaviy shakli bo‗lib, 
urbanizatsiya darajasiga mos holda ortib bormoqda. Dam oluvchilarning 
nazoratsiz ommaviy kelishlari ta‘sirida tog‗ landshaftlarida rekreatsion 
degradatsiya ro‗y bermoqda – tuproq va o‗simliklar toptalmoqda, 
o‗simliklarni nazoratsiz terish natijasida o‗t-o‗simliklar, butalar so‗ngra 
daraxtlar degradatsiyaga uchramoqda. Bundan tashqari landshaftlar va suv 
xavzalarining maishiy axlatlar bilan ifloslanishi yuz bermoqda. Bunday 
holat, masalan Toshkent viloyatida, ayniqsa Chorvoq, Hojikent, 
Ohangaron suv omborlari atrofida, Ugam, Piskom, Chirchiq, Ohangaron va 
Sirdaryo daryolarining sohillarida kuchli namoyon bo‗lmoqda.

---

83 
Yuqoridagi fikrlar va to‗plangan materiallar asosida A.A.Rafiqov 
(2000, 94-b) metodikasiga qo‗shimcha kiritib geotizimlarning o‗zgarganlik 
darajasi, shuningdek A.G.Isachenko (2003) bo‗yicha landshaftlarning 
o‗zgarganlik indeksi jadvallari ishlab chiqildi va kartasi tuzildi.