O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaylov chorvachiligi
– xo‗jalikning an‘anaviy ekstensiv shakli, arid 
va subarid mintaqalar uchun xos bo‗lib, uning ta‘siri maydonli tavsifga 
ega. Yaylovlarga antropogen yuk, ya‘ni chorva soni meyoridan bir necha 
marta ortadi. Ulardan uzoq muddat nooqilona foydalanish o‗simlik 
qoplamininng degradatsiyalashuviga olib keladi: ozuqabop o‗simliklar 
yarimbutalar bilan almashinadi, o‗simlik qoplamining qalinligi va zichligi 
kamayadi. Chorva boqishning tuproqqa mexanik ta‘siri deflyasiyaning 
rivojlanishiga, 
mustahkamlanmagan 
va 
chalamustahkamlangan 
tuproqlarning maydonini kengayishiga sharoit yaratadi. ―Chorvani 
meyoridan ortiq boqilishi bilan bog‗liq quyidagi o‗zaro aloqador 
Bilib qo„ygan yaxshi! 
Eroziya 
(lot.erosio- yemirilish), tog‗ jinslari, tuproq va b. tabiiy 
hosilalarning о‗zgarib, ularning yaxlit sirti parchalanishi va 
zarralarining bir joydan boshqa joylarga kо‗chishi. Tuproq 
eroziyasi ikki xil bо‗ladi: tabiiy (geologik) va sun‘iy (tezlashgan) E. 
Tabiiy eroziya abiotik muhit omillari ta‘sirida kelib chiqadi. Uning 
kechishi tezligi tuproq hosil bо‗lish tezligiga yaqin bо‗lgani uchun 
ham u sezilmaydi va deyarli zarar keltirmaydi. Qishloq xо‗jaligi 
uchun xavflisi tezlashgan E. Tezlashgan eroziya shamol yordamida 
kо‗chish (shamol eroziyasi yoki eol eroziyasi – deflatsya ), suv bilan 
yuvilishdan (suv eroziyasi), shuningdek,muhitning kimyoviy va fizik 
ifloslanishi hamda biotik omillarning ta‘sirida (yaylovda chorva 
mollarining kо‗plab boqilishidan о‗simliklar qoplamasining 
yо‗qolishi va tuproqning tuyoqlar bilan yanchilishidan ) kelib 
chiqadi. Tuproq eroziyasi о‗kazilayotgan agrotexnik tadbirlarga 
ham bog‗liq. Almashlab ekish tо‗g‗ri qо‗llanilgan maydonlarda 
uning yillik tezligi 0,2-0,3 mm dan oshmaydi, monokulturada esa 
yillik tezlik 13 mm gacha yetishi,ya‘ni yо‗l qо‗yiladigan darajadan 
4-6 marta oshishi mumkin. О‗zbekistonning sharqiy qismiga suv 
eroziyasi, uning g‗arbiy hududlariga esa shamol eroziyasi xavf 
solib turadi. Tuproq eroziyasi AQShda ―milliy kulfat‖deb rasmiy 
ravishda e‘tirof etilgan. 

---

80 
geoekologik muammolarni ajratish mumkin: yaylovlarning degradatsiyasi, 
daraxt-butali va o‗t o‗simliklarni degradatsiyalashuvi, yaylovlarda 
eroziyaning kuchayishi, o‗pirilish, yonbag‗irlarda surilmalarning paydo 
bo‗lishi, sel hodisalarining yuz berishi va h.k.‖ (Rafiqov, 1997, 58-b).
Yaylov chorvachiligida o‗simliklardan nooqilona foydalanish oqibatida 
kelib chiqadigan jar eroziyasi yaylovlarning degradatsiyasida muhim rol 
o‗ynaydi. O‗t-o‗simlik qoplami va yarimbutalarning yo‗q qilinishi 
yonbag‗irlarda dastlab jo‗yaklar, bir muncha vaqt o‗tganidan so‗ng haqiqiy 
jarliklarning hosil bo‗lishini, kuchli yog‗inlar paytida esa sel hodisasining 
sababchisidir. Tog‗oldi-tog‗ landshaftlarida yaylovlarni yaxshilash 
belgilangan uchastkalar yoki tog‗ yonbag‗irlari bo‗yicha yaylov 
almashlashni to‗g‗ri qo‗llash asosida amalga oshirishni, qimmatli 
ozuqabop o‗tli ekinlar va tuproqlarni himoya qiluvchi o‗rmonlarni (mevali 
daraxtlar va o‗tlarni aralash) terrasalangan yonbag‗irlarda ekish hamda 
buta va daraxt o‗simliklarni qirqishni qat‘iy taqiqlashni talab etadi.