15-mavzu: Yangi O‘zbekiston – yangicha dunyoqarash

partiyalar faoliyatida raqobat muhiti bo‘lishi chora-tadbirlari ko‘rildi; davlat 
organlari va mansabdor shaxslar faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati 
kuchaytirildi; boshqaruvda asosiy kuch – davlat xizmatchilarining kasbiy 
tayyorganligi, moddiy va ijtimoiy ta’minot darajasini kengaytirish choralari 
ko‘rildi; halq bilan muloqotning samarali mexanizmlari joriy etildi; mahalla 
institutini jamoat boshqaruvidagi o‘rni kuchaytirildi; boshqaruvga axborot 
texnologiyalarini keng jalb qilish chora-tadbirlari ko‘rildi. Bu qilingan ishlar 
natijasi har bir jabha va sohada ko‘rinmoqda. 
Faqat bitta “Halq qabulxonalari” misolida ko‘radiga bo‘lsak ko‘plab 
muammolarni hal bo‘lganligini, uzoq vaqt yechimini topmagan masalalar o‘z 
yechimini topganligini ko‘ramiz. 
2020 yil insoniyat tarixida og‘ir sinov yili bo‘ldi. Vujudga kelgan pandemiya 
mamlakatimizda ham ta’sirini ko‘rsatib, halqimiz bardoshini, og‘ir sinovlarga 
chidamliligini, nimalarga qodir ekanligini sinovdan o‘tkazdi. Bu mudhish ofat 
davlat boshqaruv tizimimizga, halqning ongi, xavf-hatar yo‘lida birlacha olish 
qobiliyati kuchli ekanligini ko‘rsatdi. 
O‘zbekiston Prezidenti 2020 yil 29 dekabrda Oliy Majlisga 
Murojaatnomasida, “To‘plangan tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, kuchli va samarali 
boshqaruv tizimiga, bir yoqadan bosh chiqarib yashaydigan aholiga ega bo‘lgan 
davlatlar pandemiyaning keng tarqalish havfini o‘z vaqtida bartaraf etishga qodir 
bo‘ladi. ”
– deb vaziyatga to‘g‘ri baho berdi. 
Bu yerda havf-xatarni oldini olish, uni rivojlanib ketmasligini oldini oluvchi 
ikki shart ko‘rsatildi. Birinchi, kuchli va samarali boshqaruv tizimiga ega bo‘lish, 
ikkinchi, halqning bir yoqadan bosh chiqarishi, birdamligi.
 
Prezidentning 2020 yil 29 dekabrdagi Murojaatnomasida amalga oshirilgan 
ishlarga xolison baho berilishi bilan, mamlakatimizning ravnaqi uchun, farovon 
hayotga erishish uchun qilinadigan ishlar belgilab berildi. Ulkan va mas’uliyatli 

---

vazifalar orasida davlat boshqaruvini samaradorligini oshirishga ham alohida urg‘u 
berildi. 
Avvalgi Murojaatnomada ham muhim vazifalar belgilanib, ularni 
muvafaqqiyatli hal qilishning sharti samarali boshqaruv tizimini shakllantirish 
ekanligi davlat boshlig‘i tomonidan e’tirof etilgan edi. 
Bu Murojaatda ham kuchli va samarali boshqaruv tizimiga ega bo‘lgan 
davlatlar dunyoda ro‘y bergan eng mudhish ofat – pandemiyaning keng 
tarqalishiga, uni bartaraf etishga qodir bo‘lishi ta’kidlandi. Boshqaruv tizimi 
mukammal bo‘lgan mamlakatlardagina hokimiyat bilan halq homkorligi bo‘lishi 
bizning tajribamizda yana bir bor o‘z isbotini topdi. 
Haqiqatdan ham tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, turli jabhalarda amalga 
oshirilayotgan islohotlar kundalik hayotda o‘z ifodasini topishi, kutilgan natijalarga 
erishish Prezident ta’kidlagani
dek
davlat boshqaruvi samaradorligiga bog‘liq. 
Davlat boshqaruvini samaradorligiga erishish uchun Harakatlar strategiyasi va 
Ma’muriy islohotlar kontseptsiyasi asosida keyingi yillarda salmoqli ishlar amalga 
oshirildi. Davlat boshqaruvining huquqiy asoslari kengaydi, institutsional 
tuzilmalar kuchaytirildi. Davlat boshqaruvidagi asosiy kuch – Davlat
xizmatchilari, rahbar kadrlarni qayta tayyorlash, malakasini oshirish, ularni tanlab 
olish tizimi makomillashtirildi. 
Murojaatnomada davlat boshqaruvining samaradorligiga urg‘u berildi va 
samaradorlikka to‘sqinlik qilayotgan asosiy sabablar hamda ularni bartarf etishning 
yo‘llari belgilandi. 
Davlat boshqaruvidagi muammolar sifatida vazirlik va idoralar faoliyatida 
qaror qabul qilish haddan tashqari markazlashganligi; ularning vazifalari aniq 
belgilanmaganligi, shu sababli ular bir birini takrorlash holati mavjudligi; rahbarlar 
masalani hal qilishda tashabbus ko‘rsata olmasligi; rahbarlarning malakasi, 
qat’iyati yetishmasligi yoki korruptsiyaga berilganligi; qonun hujjatlarini aholiga, 
mas’ullarga yetkazish, ularga hujjat mohiyatini tushuntirish ishlarini yetarli 
emasligi kabilar ochiq-oydin ko‘rsatib berildi. 
Davlat boshqaruvining samarali bo‘lishi uchun, kuchli huquqiy asos bo‘lishi; 
aniq vazifa va vakolatlarga ega davlat organlari bo‘lishi; davlat organlarida 
malakali, bilimli, tashabbuskor, faqat qonunga itoat etuvchi rahbar va xodimlar 
bo‘lishi; kuchli ijro intizomi bo‘lishi va eng muhimi fuqarolar davlat va jamiyat 
ishlarini boshqarishda faol va ongli ishtirok etishlari kerak. Prezident 
Murojaatnomada ana shu holatlarni kuchaytirish va ular asosida faoliyat 
ko‘rsatishni belgilab berdilar. 
Bu yerda davlat boshqaruvida jamoatchilikka tayanish alohida ahamiyat 
kasb etadi. Bu bilan birinchidan fuqarolarning davlat boshqaruvida ishtirokini 

---

kengaytirish, ikkinchidan davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini 
kuchaytirish nazarda tutiladi. 
Mamlakatimizda “Respublika xotin-qizlar jamoatchilik kengashi”ni, Oliy 
Majlisning qonunchilik palatasida “Nodavlat notijorat tashkilotlarining doimiy 
vakili” institutini tashkil etish, “jamoatchilik eshituvlari” va “jamoatchilik 
monitoringi” tizimini joriy etish, mahalla raisiga mahalliy kengash majlisida 
ko‘rilishi majburiy bo‘lgan masalalarni kiritish huquqini berish haqidagi takliflar, 
davlat boshqaruvida jamoatchilik nazoratini kuchaytirish mexanizmlarini 
mustahkamlash va kuchaytirishga qaratilgan kuchli vositadir. SHuning
dek
ularning faoliyati orqali fuqarolarning davlat va jamiyat ishlarida ishtiroki yanada 
kengayadi. 
Mahalladagi ishlarning ahvoli vazirliq idoralar va hokimlar ishini 
baholashda bosh mezon sifatida belgilanishi esa davlat boshqaruvini yuqori 
bosqichga olib chiquvchi yangi mexanizm sifatida namoyon bo‘ladi. 
Davlat boshqaruvi samaradorlingini oshirishda quyidagilarga alohida e’tibor 
qaratish lozimligi ta’kidlandi: 
-
idoralar vazifasini aniq belgilash, takrorlashga o‘rin qoldirmaslik; 
-
rahbarlarni tashabbuskorligi, bilimi, malakasi, kat’iyatini shakllantirish; 
-
raqamli texnologiyalarni keng qo‘llash hisobidan xodimlar soni va ish 
jarayonlarini optimallashtirish; 
-
barcha xodimlarni zamonaviy axborot texnologiyalar asosida ishlashga 
o‘rgatish; 
-
mahalliy davlat hokimiyati organlari va mahalla instituti faoliyatini 
takomillashtirishga qaratilgan yangi qonun loyihalarni ishlab chiqish; 
-
fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda NNT va OAVni qo‘llab 
quvvatlashni davom ettirish. 
Mazkur vazifalarning bajarilishi natijasida, qonun usutvorligini 
ta’minlanadi; kuchli iqtisodiyot yaratiladi; mablag‘lar tejaladi; xalqning faravon 
turmushi ta’minlanadi; fuqarolar huquq va erkinliklari to‘la ta’minlanadi; jamoat 
havfsizligi va huquqiy targ‘ibot mamlakat mudofaa qobiliyati, xavfsizligi 
ta’minlanadi; korruptsiya holatlari kamayadi; davlat idoralaridagi qo‘nimsizlik 
barham topadi. 
2020 yil 29 dekabrь kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlis 
va O‘zbekiston xalqiga yo‘llangan Murojaatnomasida mamlakatimizning joriy yil 
va undan keyingi yillardagi strategik rivojlanish yo‘nalishlari bo‘yicha muhim 
vazifalar belgilandi. Undagi g‘oya va tashabbuslar deputatlar, senatorlar hamda 
xalqimiz tomonidan ko‘tarinki ruhda kutib olindi. Zero, Murojaatnomada 
ko‘tarilgan masalalarni amalga oshirish mamlakatimizni yanada rivojlantirish, 

---

Harakatlar strategiyasida belgilangan keng qamrovli, hayotbaxsh vazifalarni 
amalga oshirishning muhim bosqichi, mantiqiy davomidir.
Murojaatnomada qonun ustuvorligini ta’minlash va uning huquqiy, iqtisodiy-
ijtimoiy va tashkiliy asoslarini yanada kuchaytirishga qaratilgan ilg‘or g‘oyalar 
ilgari so‘rildi. Zero, so‘nggi yillar davomida aynan sud-huquq sohasini isloh etish 
va qonun ustuvorligini ta’minlash maqsadida yuzlab farmon va qarorlar qabul 
qilinganligi ushbu yo‘nalishdagi ishlar ko‘lami nechog‘lik kengligini ko‘rsatadi. 
Avvalo, qonun ustuvorgi nima va u qanday ta’minlanadi degan savolga 
to‘xtalib o‘tish maqsadga muvofiq. Konstitutsiya va qonun ustuvorligi davlat va 
uning organlari, mansabdor shaxslar, barcha nodavlat notijorat tashkilotlari va 
fuqarolarning normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq faoliyat olib borishini 
anglatadi. Mazkur talablarga to‘liq rioya etish mamlakatda adolat va tengliq 
taraqqiyot va barqarorliq tinchlik va bunyodkorlik ruhi hukm surishiga olib keladi. 
Hozirgi zamon demokratik davlatlarida qonun ustuvorligi jamiyat va davlat 
hayotining bosh tamoyiliga aylangan. Qonun ustuvorligi tamoyilining bunday 
tantanasi - insoniyatning ko‘p asrlik rivoji, izlanishi hamda taraqqiyot tajribalari, 
siyosiy va huquqiy fikr takomilining natijasidir. 
SHu sababli, Yangi O‘zbekistonni barpo etishda Konstitutsiya va qonun 
ustuvorligini ta’minlash davlatimizni rivojlantirishning bosh mezoni sifatida 
belgilab olingan. 
Qonun ustuvorligini ta’minlash vazifalari 2017-2021 yillarda O‘zbekiston 
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar 
strategiyasida alohida mustahkamlangan. CHunki, davlat boshqaruvida qonun 
ustuvorligini ta’minlash huquqiy demokratik davlatning asosiy talablaridan biridir. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida Konstitutsiya va qonunlarning 
ustunligi asosiy printsip sifatida belgilangan.
Davlat boshqaruvida qonun ustuvorligini ta’minlashda siyosiy, huquqiy, 
iqtisodiy-ijtimoiy va tashkiliy kafolatlar tizimi shakllanishi muhim ahamiyatga ega.
Murojaatnomada ushbu omillarning har birini kuchaytirishga qaratilgan aniq 
takliflar ilgari surildi. Fikrimizni siyosiy kafolatlar misolida davom ettiradigan 
bo‘lsaq uning ahamiyatini yaqqol anglash mumkin. Masalan, Murojaatnoma bir 
necha o‘rinlarida Parlament va mahalliy kengashlar nazorati, jamoatchilik 
nazoratini kuychaytirish bo‘yicha aniq mexanizmlar taklif etildi. Bu esa 
fuqarolarning muhim konstitutsiyaviy huquqi bo‘lib, davlat ishlarini boshqarishda 
fuqarolar ishtirokni ta’minlashga, qonuniylikni yanada mustahkamlashga sharoit 
yaratadi.
Qonun ustuvorligining muhim sharti bu huquqiy kafolatlarning yaratilganligi 
hisoblanadi. Ya’ni, bu fuqarolar huquq va erkinliklarning Konstitutsiya va 
qonunlarda mustahkamlanishi hamda ularni ta’minlashga, amalga oshirishga 

---

qaratilgan boshqa huquqiy hujjatlarning mavjudligi hisoblanadi. SHu bois, 
vakolatli davlat organlari tomonidan faol norma ijodkorlik siyosati amalga 
oshirilmoqda. Masalan so‘nggi yillarda Harakatlar strategiyasi asosida, xususan, 30 
dan ortiq strategiya va milliy dastur, 5 ta kodeks, 150 ta qonun, Prezidentning 2000 
dan ziyod farmon va qarorlari hamda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, ilmiy-
texniq sud-huquq, gumanitar va boshqa sohalarni rivojlantirish bo‘yicha yana 
ko‘plab normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. 
Bular qatorida tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirish, ularga har 
tomonlama ko‘mak ko‘rsatish bo‘yicha bildirilgan takliflarni keltirish o‘rinlidir. 
Ushbu yo‘nalishda tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatidagi bir qancha to‘siqlar 
bartaraf etiladi. Xususan, tadbirkorlarga yanada qulaylik yaratish maqsadida 105 ta 
litsenziya va ruxsatnoma turlari bekor qilinadi, 115 tasi bo‘yicha esa tartib-qoidalar 
soddalashtiriladi.
Pandemiya sharoitida aylanma mablag‘ tanqisligiga duch kelgan tadbirkorlar 
“oyoqqa turib olishlari” uchun ularga ko‘mak berishni davom ettiriladi. 
Yana bir muhim jihat, 2021 yilda iqtisodiy islohotlarning pirovard maqsadi 
kambag‘allikni qisqartirish va aholi farovonligini oshirishdan iborat ekanligi 
belgilandi. SHuningdek ushbu yo‘nalishda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj 
qismini qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan ishlar davom ettiriladi. 
Hududlarda aholining turmush darajasi va sifatini yaxshilash, xususan 
kambag‘allikni qisqartirish vazifalari ko‘p jihatdan iqtisodiyotning barcha tarmoq 
va sohalarining raqobatbardoshligini oshirish hamda tadbirkorlikni rivojlantirish 
uchun fundamental sharoitlarni yaratib berish hisobiga yangi va barqaror ish 
o‘rinlarini tashkil etish bilan bevosita bog‘liqdir. 
Bu, o‘z navbatida, iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan isloh qilish va rivojlanishiga 
aloqador vazirlik va idoralar faoliyati uyg‘unligini ta’minlashni, mavjud muammo 
va to‘siqlarni tezkorlik bilan aniqlash va bartaraf etishga asoslangan zamonaviy va 
inklyuziv institutsional tizimni joriy etishni talab etadi. 
Mamlakat taraqqiyotining keyingi bosqichlarni kambag‘allikni qisqartirish, 
aholi uchun munosib turmush darajasini yaratishga erishish, eng chekka va olis 
hududlargacha “mahallabay” tarzida kirib borish, aholini turmush sharoitini va 
sifatini aniqlab olish zarur. SHundan kelib chiqib, respublikamizda kambag‘allikni 
qisqartirish, 
avalambor, 
milliy 
iqtisodiyot 
tarmoq 
va 
sohalarining 
raqobatbardoshligini 
oshirish 
hamda 
tadbirkorlikni 
rivojlantirish 
uchun 
fundamental sharoitlarni yaratib berish hisobiga yangi va barqaror ish o‘rinlarini 
tashkil etish bilan bevosita bog‘liqligidan kelib chiqish chora-tadbirlar, maqsadli 
“Yo‘l xarita”larini ishlab chiqib, uni amalga oshirishni taqozo etadi. 
Afsuski, ushbu yo‘nalishda muammolar ham mavjud ekanligi to‘g‘ri 
ko‘tarildi. Qayd etilshicha so‘nggi 4 yilda barcha sohalarda keng ko‘lamli 

---

o‘zgarishlarni amalga oshirish bo‘yicha qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar 
mazmun-mohiyatini joylarda barcha rahbarlar ham tushunmayotganligi ko‘zga 
tashlanmoqda. SHu bois, kelgusida Adliya vazirligi, uning hududiy boshqarma va 
bo‘limlarining asosiy vazifasi qabul qilingan hujjatlarni mas’ullarga yetkazish, 
tushuntirish, amaliyotda qo‘llashga ko‘maklashish va nazorat qilishdan iborat 
bo‘ladi.
Zero, qonunlarga rioya etish ichki zarurat, ichki ishonch bilan amalga 
oshirilishi kerak. SHundagina qonun ustuvorligi o‘zining ijobiy natijasini to‘laroq 
namoyon etadi. Bunday darajaga erishish uchun jamiyat a’zolarining, ayniqsa, 
davlat xizmatchilarining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yanada 
yuksaltirish zarur.
Qonun ustuvorligini ta’minlashdagi eng katta to‘siq bu korruptsiya balosidir. 
SHuning uchun korruptsiyaga qarshi kurashish masalasi Murojaatnomada e’tibor 
qaratilgan markaziy masalalardan biri bo‘ldi. 
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasining “Korruptsiyaga qarshi 
kurashish to‘g‘risida”gi Qonunida, birinchi navbatda, davlat organlari va fuqarolik 
jamiyati institutlarining ushbu illatga qarshi kurashdagi kuch hamda 
imkoniyatlarini birlashtirish maqsadi nazarda tutilgan. SHu bois, Murojaatnomada 
mazkur illatga qarshi kurashishga barcha davlat organlari, siyosiy partiyalar, 
jamoat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari, umuman, har bir fuqaro safarbar 
etilishi zarur ekanligi haqli qayd etiladi. Zero, jamiyatda korruptsiyaga qarshi 
kuchli immunitet shakllanmas ekan jamiyat bu balodan qutila olmaydi. 
Ushbu yo‘nalishda quyidagi muhim vazifalar belgilanganligini alohida 
ta’kidlash o‘rinlidir: