Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
70
Halabda «So‘fiylar xizonasi» deb nomlangan kutubxona bor edi. U juda katta 
kutubxona bo‘lib, Oshuro kunlarida ahli sunna va shia o‘rtasida qo‘zg‘algan fitna tufayli 
aksar qismi yo‘q qilindi. 
Andalusdagi Al-Hokim al-Mustansir kutubxonasiga ichki fitnalar qo‘li barbarlar 
Qurtubaga kirgan paytda yetib bordi. U yerdagi kitoblarning aksari sotib yuborildi va 
qolgan qismi talon-taroj qilindi. 
Musibatlarning eng g‘aroyibi ilm va kitobga nisbatan hamoqat amalga oshirgan kulgili 
ishlardir... Beshinchi hijriy asrdagi Misr amirlaridan biri Amir ibn Fotinning katta 
kutubxonasi bor edi. U ko‘p vaqtini ushbu kutubxonadan hech qaerga chiqmay, kitob 
mutolaasi bilan o‘tkazardi. Uning davlat arboblari o‘rtasida obro‘ga ega xotini bor edi. 
Lekin bu xotin erini kitoblardan rashk qilar edi. U vafot etgan paytda xotini va joriyalari 
qalblarida kitobga nisbatan alam bilan kutubxonaga kirishdi. Chunki kitoblar undan erini 
chalg‘itgandi. Va yig‘lab-siqtab shu asnoda kitoblarni hovlining o‘rtasidagi suvli katta 
hovuzga otishdi. Erining kitobga bo‘lgan muhabbatidan bo‘g‘ilgan xotin uning vafotidan 
keyin kitoblardan shunday qasos oldi. Haligacha xotinlarimiz ichida mana shu «fozila» 
xotin singari erini kitoblaridan qizg‘onadiganlari uchrab turadi. Qadimda erini kitoblari 
ichra g‘arq bo‘lgan holda ko‘rgan imom Zuhriyning xotini shunday degandi: 
«Allohga 
qasamki, bu kitoblar mening uchun uchta kundoshdan ham yomondir!» 
Bu – Islom hazorasi davridagi kutubxonalar va ularning ayanchli intihosi haqidagi 
haqiqat edi. O’zganing yaxshiliklarini e’tirof etish nafsga og‘ir keladi. Ammo shuni e’tirof 
etishimiz kerakki, Ovro‘padagi kutubxonalar bizga o‘sha ulkan merosning qoldiqlarini 
asrab berdi. Ularda haligacha Islom olamida misli ko‘rilmagan arabiy muallafotlar 
xazinasi mavjud. 
B
ular ham Islom hazorasining yorqin ko‘rinishlaridan biridir. Ushbu hazorani 
yoyishda, ilmni tarqatishda ularning ta’siri katta bo‘lgan. Ziyolilar doirasida ijtimoiy 
darajaning ko‘tarilishida, ilmiy zavqning oshishida garchi madrasa, ma’had va 
kutubxonalarning o‘rni katta esa-da, poytaxt va katta shaharlarda uyushtirilgan ilmiy 
majlis va anjumanlar ham muhim ahamiyat kasb etgan. Bu majlislar ko‘p, bahslari 
turlicha bo‘lishiga qaramay, ular Islom millatining shavkatli va quvvatli davrlaridagi fikriy 
uyg‘oqlik ko‘rinishlariga betimsol misoldir. Bunga xalqning turli tabaqalari: xalifalar, 
amirlar, ulamolar, adiblar va shoirlar xususiy va umumiy majlislaridagi baxslarni ilmiy, 
adabiy va falsafiy musobaqaga aylantirayozganlarini ko‘rib amin bo‘lasiz. Albatta, bu – 
millatning ilmga oshiqligi, uning buloqlaridan qonishga ishtiyoqi buyuklik va taraqqiyotini 
ko‘rsatadigan darajaga yetganini bildiradi. 
Bu majlislar sanoqsiz va turlicha edi. Xalifa huzuridagi majlislarga uning o‘zi 
boshchilik qilardi. Unda poytaxtdagi mashhur olim, adib va faqihlar qatnashardi. 
Xalifalarning majlislari Islom hazorasining rivojlanishi va yuksalishi bilan barobar 
rivojlandi. Xulafoi roshidiynlar davrida ushbu majlislarda davlat ishlari va voliylarning 
faoliyati haqida so‘z borardi. Bunda go‘yo noiblar majlislariga o‘xshab, qavm ulug‘lari 
davlat ishlari va turli muammolarni hal qilishardi... 
Umar ibn Xattob (r.a.) bir kun davlat mansablaridan muhim bir amalga munosib 
kishini tayinlashga muhtoj bo‘lib qoldilar. Shunda majlisdoshlariga qarata: «Men uchun 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad