Byudjet hisobi va nazorati

№____ schyot bo‘yicha Bosh kitob (buxgalteriya hisobi jurnal-order shaklida) «Bosh kitob» 
Jurnali _________oy 200___ yil
16-jadval. 
M/O M/O bo‘yicha summa 
№ 
schyot 
№ 
schyot 
№ 
schyot 
№ 
schyot 
№ 
Oborot jami 
Dt 
Kt 
Dt 
Kt 
Dt 
Kt 
Dt 
Kt 
Dt 
Kt 
__kun __oy 200_y 
Boshiga qoldiq 

---

127 
1 
2 
Oborot Jami 
__kun __oy 200_y 
ga qoldiq 
Buxgalteriya hisobining informatsion texnologiyalarga asoslangan shakli. 
Buxgalteriya hisobining ushbu shakli elektron hisoblash mashinalarini qo‘llashga 
asoslangan. 
Hisoblash texnikalarining rivojlanishi, ularni iqtisodiyotning hamma sohalarda keng 
qo‘llanilishi iqtisodiy samaradorlikga erishishning asosiy omillaridan biridir. 
Buxgalteriya hisob ishlarini takomillashuviga erishish, ular samaradorligini oshirish 
maqsadida ishlarini mexanizatsiyalashtirish natijasida Buxgalteriya hisobining 
jadval – avtomatlashtirilgan shakli vujudga keldi. 
Hisob ishlarida EXM laridan foydalanish yordamchi quyidagi imkoniyatlarni 
yaratiladi: 
1.
hisob ishlari bilan band bo‘lgan xodimlar soni qisqaradi. 
2.
hisob xodimlari mehnat unumdorligi oshishiga erishiladi. 
3.
hisob ma’lumotlari qayta ishlanishi tezlashadi. 
4.
hisob ma’lumotlaridan foydalanishni operativligini ta’minlanadi. 
5.
moddiy javobgarlik ustidan nazoratni kuchaytirilishiga erishiladi. 
6.
korxonalar mulkchilik saqlanishi ustidan nazorat kuchaytiriladi: 
7.
hisob ishlari bilan bog‘liq xarajatlar kamayishiga erishiladi. 
Buxgalteriya hisobining jadval-avtomatlashtirilgan shakli asosida buxgalteriya 
hisobi usuli asosiy elementidan hujjatlashtirish yotadi. Ammo, shunga ahamiyat 
berish zarurki, hujjatlardagi ma’lumotlarni guruhlash, umumlashtirish hisoblash 
mashinalari yoki kompyuterlar yordamida amalga oshiriladi. 
Hisob ishlari kompyuterlarda amalga oshiriladigan korxonalarda hisob ma’lumotlari 
hisob registrlarida yoki hisoblash mashinalarini ma’lumot tashuvchilarida saqlanadi, 
ya’ni masalan, disketlarda. 

---

128 
Buxgalter ish joylarini kompyuter bilan ta’minlanishi avtomatlashtirilgan ish joylari 
(ARM)ni yaratilishiga asos bo‘ladi. 
EXMlardan hisob ishlarida foydalanish iqtisodiy samaralar bilan birga korxonalarda 
boshqarishning avtomatik tizimini yaratilishi bilan birga olib boriladi. 
Boshqarishning avtomatik tizimi korxonalar xo‘jalik faoliyatini boshqarishdagi 
vazifalar kompyuterlarni qo‘llash yordamida bajariladi. 
Boshqarishning avtomatik tizimi (ASUP) korxona xo‘jalik faoliyati davomida 
yuzaga keladigan muammolar, vazifalarni operativ ham etishni tegishli chora-
tadbirlar belgilanishini, qarorlar qabul qilinishini ta’minlaydi. Shuningdek, chora-
tadbirlarni amalga oshirilishi, qarorlar bajarilishi ustidan nazoratni operativligi ham 
ASUP tizimi yordamida ta’minlanadi. 
Buxgalteriya hisobida hisoblash texnikasi vositalaridan foydalanish, natijasida 
vujudga kelgan, buxgalteriya hisobining jadval – avtomatlashtirilgan shakli 
kompyuter dasturlari dan foydalanishga asoslangan. 
Kompyuterlarni hisob ishlariga mo‘ljallangan dasturlari hisob registrlarini 
avtomatlashtirilgan tarzda tuzishga imkoniyat yaratadi. 
Buxgalteriya hisobining takomillashgan avtomatlashtirilgan shaklida asosiy boskich 
buxgalteriya ma’lumotlarini qayta ishlashdir. 
Ma’lumotlar qayta ishlash uchun kompyuterga kiritilishidan oldin, ma’lumotlar 
qayta ishlashga moslashtirilishi lozim. 
Avtomatlashtirilgan hisob shaklida xujjatlar aylanishi ham shu shaklga moslashgan 
holda tuzilishi lozim. Ma’lumotlarni qayta ishlashag mo‘ljallangan dasturlarni 
tayyorlash, ularni qo‘llashga doir texnologik va qo‘llash ko‘rsatmalari ham ushbu 
shakldagi boskichlardan hisoblanadi. 
Ishlab chiqilgan dasturga ko‘ra, ma’lumotlar hisoblash markazi (HM) yoki 
avtomatlashtirilgan ish joyi (ARM)da buxgalteriya xodimi turli mazmundagi hisob 
registrlarini oladi. Dasturda ishlab chiqilganiga ko‘ra, bu hisob registrlari jurnal-
orderlar, vedomostlar, kitoblar, kartochkalar va boshqalar bo‘lishi mumkin. 

---

129 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar buxgalteriya hisobi qaysi shaklidan foydalanishni 
mustaqil ravishda belgilaydilar va bunda ular hisob-kitob ishlarini hajmi, hisob 
xodimlarini soni, malakasi va boshqa omillarni e’tiborga oladilar. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar xo‘jalik faoliyatlari hisobini yuritishda buxgalteriya 
hisobining qaysi shakllaridan foydalanishlaridan qat’iy nazar, O‘zbekiston 
Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonuniga va boshqa tegishli 
me’yoriy hujjatlarga va ko‘rsatmalariga rioya etishlari shart.