Byudjet hisobi va nazorati

 
7.4. Buxgalteriya hisobining yuritilish shakllari.
Korxonalar faoliyati hisobi yuritilar ekan, bunda bir necha buxgalteriya hisob 
shakllaridan foydalanadi. Korxonada qo‘llaniladigan hisob shakllarini tanlash 
quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi: 
-
korxona hisob ishlarini hajmi ko‘p yoki kamligiga; 
-
korxona buxgalteriya xodimlarining malaka va tajribalariga va xakozo. 
Korxonada qaysi hisob shakli qo‘llanilishidan qat’iy nazar, O‘zbekiston 
Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonuniga to‘liq amal qilinishi 
shart.

---

117 
Buxgalteriya hisobi shakllari quyidagi turlarga bo‘linadi: 
*
memorial order shakli 
*
bosh daftar shakli
*
jurnal order shakli 
*
elektron-avtomatlashtirilgan shakl 
Buxgalteriya hisobi shakllari bir biridan quyidagi xususiyatlariga ko‘ra farq qiladi: 
1. 
Shakldagi registrlarning soni, vazifasiga ko‘ra. 
2. 
Registrlar tashqi ko‘rinishiga ko‘ra. 
3. 
Registrlarda xronologik va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga ko‘ra. 
4. 
Sintetik va analitik hisob ma’lumotlarini birgalikda yozish tartibiga ko‘ra. 
5. 
Yozuvlarni yozish tartibi va texnika vositalarning qo‘llash tartibiga ko‘ra. 
Memorial - order shakli. 
Buxgalteriya hisobining memorial-order shakli hozirgi vaqtda kam foydalanib 
asosan, kichik korxonalarda va davlat muassasalarida qo‘llaniladi. «Memorial» 
so‘zining ma’nosi «xotira yoki esdalik» demakdir. Memorial - order shakli asosida 
yuritiladigan buxgalteriya hisobi shaklida hujjatlar qayta ishlanishi va hisob 
registirlarida aks ettirilishi ketma ketligi keltirilgan. 
Ushbu buxgalteriya hisob shaklini o‘ziga xos xususiyati shundaki, xo‘jalik 
jarayonlarning yozish uchun sintetik va analitik hisob uchun maxsus jamg‘arma 
aylanma vedomostlardan foydalanadi.
Buxgalteriyaga topshirilgan dastlabki hujjatlar xar tomonlama tekshirilgach, sintetik 
va analitik hisob maxsus aylanma vedomostlari to‘ldiriladi: bunday jamg‘arma 
aylanma vedomostlari asosiy vositalar , asosiy vositalarning; pul mablag‘lari va 
qo‘yilmalar, ishlab chiqarish zahiralari va tayyor mahsulot; ishlab chiqarish 
xarajatlari, mol etkazib beruvchilar bilan hisoblashish, mehnat haqi yuzasidan hisob 
kitoblar, byudjet bilan, ijtimoiy sug‘urta tashkilotlari bilan hisob kitoblar, 
mahsulot(ish, xizmat) sotish va boshqa schyotlar uchun tashkil etiladi. 
Yuqorida keltirilgan vedomostlar va sintetik hisob registrlari asosida memorial 
orderlar tuziladi.

---

118 
Memorial - orderda yozilgan ma’lumotlar xar oyda « bosh kitob jurnaliga» 
tarqatiladi. o‘z navbatida «bosh kitob» jurnali asosida oborot va qoldiq summalar 
aniqlanadi, shundan so‘ng, schyotlardagi qoldiq summalari tegishli tartibda hisobot 
boshqa shakllarida yoziladi. « bosh kitob» dagi schyotlar debet oborotlari yig‘indisi, 
ular kredit oborotlari yig‘indisi bilan shuningdek , «order bo‘yicha summalar» qatori 
jami bilan teng bo‘lmogi zarur.
Memorial - order buxgalteriya hisob shaklini quyidagi afzalliklari mavjud: 
1. 
hisob jarayonlarini qat’iy ketma-ketligi
2. 
Registrlar andozaviy shakllaridan foydalanishni imkoniyati mavjudligi. 
3. 
hisob texnikasini oddiyligi va tushunarligi
4. 
Buxgalteriya xodimlari malakasiga ko‘ra, hisob ishlarini taqsimlash imkoniyatini 
mavjudligi.
Memorial-order shakli yuqoridagi afzalliklarga ega bo‘lishi bilan birga, ba’zi bir 
kamchiliklarga egadir: 
1. 
hisob ishlarini ko‘p mehnatliligi; 
2. 
Analitik va sintetik hisobni alohida yuritilishi, ya’ni hisobni alohida yuritilishi 
natijasida sintetik hisobdan analitik hisobni orqada qolishi vujudga keladi; 
3. 
Turli hisob registirlarda bitta xo‘jalik jarayonini qayta, qayta yozilishi.