Қироатни ўрганиш

Нима учун қироатлар ўнта?
Шу ўринда ҳақли бир савол туғилиши мумкин: нега фақат ўнта қироат танланди, ундан
кам ҳам, кўп ҳам эмас? Нима сабабдан аввал бор бўлган бир қанча қироатлар
кейинчалик унутилиб кетди?
Юқоридаги фикрлардан ҳам маълумки, мазкур ўн қорининг қироатлари тарқалишига
уларнинг илму тақвода, ҳифз ва билимда, қоидаларни ижро ва татбиқ этишда, ушбу
соҳани ўрганиб, ўзлаштириб, унга махсус батамом ажраб чиқиб, кейин мусулмонларга
Қуръон таълим беришда бошқалардан пешқадам бўлганлари ва жамиятдаги тутган
илмий мавқеълари сабаб бўлган. Қолверса, қироат илмида мутахассис бўлиб, китоб
10 / 22

---

Қироатни ўрганиш
таълиф қилган уламоларнинг ушбу ўн қорининг мазкур фазилатларидан келиб чиқиб,
уларнинг қироатларини ўз китобларига қайд қилиб, тарқатиши ҳам бу маънода муҳим
омиллардан ҳисобланади. Шу билан бирга, бу қироатларни мазкур ўн имомдан бошқалар
ҳам ривоят қилган. Бошқа қироатларнинг қабул қилинмаслигига эса аввало уларнинг
ривояти мутавотир даражасига етмагани сабаб бўлган. Қолверса, мазкур ўн қироатда
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нақл қилинган деярли барча қироат
суратлари ўз ифодасини топган. Бошқа қироатларда уларнинг такрорлари бор эди,
холос. Аммо бу ўн қироатдан бирортасини тарк этиш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи
васалламга нозил қилинган етти ҳарфнинг маълум бир қисми йўқолишига сабаб бўлиши
эътиборидан уламолар томонидан бунга йўл қўйилмаган. Бу борада имом Жазарийнинг
тутган ўринлари ниҳоятда катта бўлган.
Қироатлар тарихида кечган ушбу ҳолатни худди фиқҳий мазҳабларнинг шаклланиши ва
сараланиши жараёнига қиёслаш мумкин. Нима учун айнан тўрт фиқҳий мазҳаб сақланиб
қолди, учта ҳам, бешта ҳам эмас? Чунки ушбу тўрт мазҳабда Расулуллоҳ соллаллоҳу
алайҳи васалламдан нақл қилинган фиқҳий масалалар, шариатнинг фиқҳий қисми тўлиқ
ўз ифодасини топган. Улардан бирортасини олиб ташлаш ҳам, уларга бирор мазҳаб
қўшимча қилиш ҳам динга зарар бўлади. Шу боис, уламолар ушбу тўрт мазҳабни эътироф
этиб, уларнинг давомий сақлаб қолишга интилганлар.
Шундай қилиб, Аллоҳ таолонинг сўнгги китоби ўзининг мўъжиз эканини яна бир бор
кўрсатди. Саҳобалардан тортиб бугунги кунгача уламолар Қуръоннинг ҳар бир
калимасини қайси суратларда ўқиш мумкинлигини ҳарма¬­ҳарф нақл қилиб, сақлаб
келдилар.
Бугунги кунда ҳам дунёнинг исталган чеккасида ушбу ўн қироатни ўрганиб, ёдлаб,
таълим бераётган мутахассислар кўплаб топилади.