A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

TOTIM (R H U S) TURKUMI
Bu turkumning vakillari kichik daraxt yoki buta hamda liana 
o ‘simliklaridir. Ular asosan tropik va subtropik hamda mo‘tadil iqlimli

---

mintaqalarda tarqalgan. Barglari navbat bilan joylashadi, murakkab toq 
patsimon tuzilgan. Gullari novdaning uchki qismida shingilcha hosil 
qiladi, changchi va urug‘chi gullari ayrim-ayrim shingilchalarda 
rivojlanadi. Ular sariq va yashil bo‘ladi. Mevasi danakcha, rangi qizil 
bo‘lib, bezchalarga o ‘xshash tuk bilan qoplangan. Bu turkumning 150 ta 
turi bor. Ulardan 14 tasi Toshkent Botanika bog‘iga introduksiya 
qilingan.
Quyida tarkibida tannid moddasi b o ‘lgan 
oshlovchi totim (R hus
coriaria L.) 
bilan tanishamiz. Bu daraxt Qrimdagi tog‘laming janubiy 
qiyaliklarida, Kavkazda va Markaziy Osiyoda dengiz sathidan 700 m 
balandlikda o ‘sadi. Tarkibida 25% ga yaqin tannid moddasi bor. Bu 
daraxt tog‘ qiyaliklarini yomg‘irda yuvilib ketishidan saqlashda muhim
rol o‘ynaydi, chunki ildizi baquvvat b o ‘ladi. 
Bo‘g ‘ushoxsimon totim
yoki Sirka daraxt (Rhus typhina L.) 
nomli turi MDH ga Amerikadan 
introduksiya qilingan, bizda manzarali daraxt sifatida ekiladi. Bu tur 
bargining murakkabligi, yosh shoxlari, barglari va to‘pguli bandining 
qalin tukliligi bilan farq qiladi. Ildizidan bachkilaydi. U to g ‘ 
qiyaliklarini mustahkamlashda o‘rmonmelioratsiya ishlarida juda yuqori 
baholanadi.
Totim daraxtining yana bir turi 
Toxicodendron vernix L. 
buta 
ko‘rinishida tabiiy holda Amerikada o ‘sadi. U zaharli sirka buta sifatida 
diqqatga sazovor. U yer bag‘irlab yoki chirmashib o ‘sadigan buta b o ‘lib, 
barglari novdada uchtadan bo‘lib joylashadi. Tanasining hamma qismida 
zaharli alkaloid moddalar bor, agar unga bexosdan qo‘l yoki oyoq tegib 
ketsa, tekkan joyni jarohatlab, yara hosil qiladi va hatto tana haroratining 
oshishiga olib keladi. Totim daraxti urug‘idan ko‘payadi, biroq urug‘ini 
sepishdan oldin sulfat kislota bilan ishlov beriladi, so‘ng sovuq suvda 
yuvib, isitiladi va yana sovuq suvda 12 soat saqlanadi. Sepilgandan 
so‘ng 20-30 kunda unib chiqadi. Nihollari ancha tez o ‘sadi.