A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Ikkiboshoqli efedra (Ephedra distachya L) 
qisqa poyali buta 
o ‘simlik b o iib , b o ‘yi 10-25 sm gacha yetadi. Novdasi yashil rangda, 
barglari qisqargan, tangachasimon changchi kuchalasi anerofora degan 
alohida bandchada rivojlanadi. Barglari kuchli reduksiyalashgan. U 
asosan qumlarda, qumli substratlarda, dasht va sahro mintaqalarda keng 
tarqalgan. Bu efedra Markaziy Osiyoda, Shimoliy Qozogistonning 
qariyb hamma qismida, Sibirda, Kavkazda, Rossiyaning Yevropa 
qismining janubida va G ‘arbiy Yevropada tarqalgan.
G ‘uborli efedra (Ephedra glauca Rgl.) 
yo‘g‘on tanali, sershox 
buta, bo‘yi 1,5 metr keladi. Tangachasimon mayda barglari qarama- 
qarshi joylashadi, yosh novdasi bo‘g ‘imli, yashil. Mevalari 2 urugii, 
urugiari elliptik shaklda 3-6 mm, to ‘q jigarrangda. Bu o ‘simlik 
Markaziy Tyan-Shanda va Pomir-Oloyda keng tarqalgan va asosan tog‘ 
daryolarining konusli yotqiziqlarida va toshloq tog‘ yon bagirlarida 
o ‘sadi. Yosh novdasidan efedrin va psevdo-efedrin alkaloidlari topilgan. 
Ular tibbiyotda ishlatiladi.
Efedraning turlari mahalliy xalq orasida zog‘oza yoki qizilcha nomi 
bilan ataladi. Uning mevasidan alohida ichimlik tayyorlanadi. Efedra 
yashil to‘siq uchun juda mos keladi. Ular muhim meliorativ funksiya­
lami bajaradi.

---

26-rasm. Qubbali efedra butasi.
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR
1.Yer sharida o‘rmonlar shakllanishida daraxt-butalaming qanday 
hayotiy shakllari asosiy rol o'ynaydi? Ochiq urugii o‘simliklarga tavsif 
bcring?
2. Ochiq urugii o‘simliklar qanday sinflar, oilalar va turkumlarga 
ajratiladi? Ulami xalq xo‘jaligida va o'rmonchilikda ahamiyati qanday?
3. Ginkgodoshlarga tavsif bcring? Ulaming asosiy morfobiologik 
xususiyatlari qanday?
4. Ochiq urugii o‘simliklarga kiruvchi oilalar va turkumlami mscha va 
lotincha nomlarini ayting?
5. Qarag‘aydoshlar oilasiga mansub turlaming asosiy morfobiologik 
xususiyatlari va sistematik belgilari (hayotiy shakllari, shox-shabbasi 
gabitusi, tana po‘stlog‘i rangi, novdalari, ninabarglari, qubbalari mikro va 
makrostrobillar, urugiari, nihollari, hayotiy yashovchanligi, tez o‘suv- 
chanligi, fiziologik xususiyatlari, changlanishi va urugiarini tarqalishi, 
geografik tarqalishi va xo‘jalikdagi ahamiyati).
6. Taksodiyadoshlar 
oilasiga 
mansub 
turlaming 
morfobiologik 
xususiyatlari va sistematik belgilarini ayting?

---

7. Zamabdoshlar oilasiga mansub turlaming morfobiologik xususiyatlari 
va sistematik belgilarini ayting?
8. Sarvidoshlar oilasiga mansub turlaming morfobiologik xususiyatlari 
va sistematik belgilarini ko'rsating? Xalq xo‘jaligi va o‘rmonchilikdagi 
ahamiyati qanday?
9. Ninabargli daraxtlaming sistematik joylashuvi, areallari, morfologik 
belgilari, ekologik xususiyatlari, tur ichidagi shakllari va xo‘jalik ahamiyatini 
ayting?
10. Rossiya o‘rmonlarida asosiy o‘rmon hosil qiluvchi ninabargli daraxt 
turlarini ayting? Ulaming sistematik joylashuvi va o‘rmon xo‘jaligidagi 
ahamiyati qanday?
10. 0 ‘zbekistondagi o‘rmon xo‘jaligida va shaharlami ko‘kalam- 
zorlashtirishda foydalaniladigan mahalliy va introduksiya qilingan ninabargli 
turlami aytib bering? Ulaming sistematik taalluqligi qanday?
11. 0 ‘zbekiston o‘rmonlarining asosiy o'rmon hosil qiluvchi ninabargli 
daraxt turlarini ko‘rsating? Ulaming sistematik holati va areali qanday?
12. Markaziy Osiyo dendroflorasida tarqalgan ninabargli daraxt turlarini 
ayting? Ulaming morfobiologik xususiyatlari va areallari qanday?
13. Qarag'ay turkumiga mansub asosiy turlami sanab bering, lotincha 
nomlarini, areallarini, morfologik belgilari va xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini 
ko‘rsatib bering?
14. Qoraqarag‘ay va tilog‘och turkumiga mansub turlami ayting, ulami 
arealini, morfologik belgilari va xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini aytib bering?

---