A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Y O NG ‘OQDOSHLAR (JUG LAN DA CEAE) OILASI
Bu oilaning vakillari daraxt o‘simliklardir. Ulaming tanasi baland 
bo‘yli, sershox, keng shox-shabbali bo‘ladi. Barglari yirik, toq patsimon 
murakkab tuzilgan bo‘lib, ma’lum bezchalaridan hidli efir moyi chiqadi. 
Ular navbat bilan joylashadi, kuzda to ‘kiladi, yon bargchalari y o ‘q. 
Bular bir uyli, ayrim jinsli o'simlik, changchi gullari kuchala hosil 
qiladi. Kuchalalari barglar qo‘ltig‘ida vujudga keladi. Urug‘chi gullari 
shingilchalar shaklida bo‘lib, sergbarg novdalar uchida bittadan yoki bir

---

nechtadan joylashadi. Gulyon bargchalari bor. Gulqo‘rg‘oni oddiy 
b o iib , gulyon bargcha bilan qo ‘shilib o ‘sib, meva po‘stini hosil qiladi. 
M evasi danakli soxta meva. M ag‘zi burishgan, yirik urug‘pallali. U rugi 
endospermsiz. Yog‘ochi qattiq, chiroyli boiganidan undan turli 
buyumlar ishlanadi. Ayrim turlarining mevasi, ya’ni yong‘og‘i iste’mol 
qilinadi.
Oilaning 8 turkumi va 50 ga yaqin turi bor. Ular shimoliy yarim 
shaming mo‘tadil iqlimli mintaqalarida tarqalgan. Yong‘oqdoshlar 
oilasida keng tarqalgan turkumlar 
yong‘oq, gikori (kariya) va lapina
(pterokariya) 
hisoblanadi.
Y O N G ‘O Q (JUGLANS) TURKUMI
Bu turkumning vakillari katta daraxt boiib, tanasi yo‘g‘on, shox- 
shabbasi yoyiq. Yon novdalari qirrali. Barglari yirik, toq patsimon 
b o iib , spiral shaklida joylashadi. Q oitiq kurtaklari 2-3 tadan qalin 
joylashadi. Barglari to ‘kilgach, o ‘mida yuraksimon iz qoladi. Bir uyli, 
ayrim jinsli o‘simlik. Barg yozish bilan bir vaqtda gullaydi, shamol 
vositasida changlanadi. Kuzda vujudga kelgan kuchalaning guldorpoyasi 
gullash vaqtida nihoyatda uzayadi va kuchala pastga osilib qoladi. 
U rug‘chi guli siyrak shingilcha hosil qiladi va novdaning uchki qismida 
joylashadi. Urug‘chi va changchi gullari turli muddatda ochiladi. Bu 
hodisa odatda, dixogamiya deb ataladi.
Gulqo‘rg‘onning tugunchasi va yon barglari o ‘zaro qo‘shilib o ‘sishi 
natijasida tashqi yashil rangli et - po‘stloq hosil b oiadi. Mevasi kuzda 
yetiladi, ayrim turlarida yetilganida po‘stlog‘i yorilib, yong‘og‘i 
p o ‘stlog‘idan ajraladi. Y ong‘o g ‘i ikki pallali, yog‘ochlangan qobiqli, bir 
u r u g ii bo iib , tarkibida moy va oqsil moddalar ko‘p. Yong‘oq 
daraxtlarining yog‘ochi qattiq, chiroyli, mevasining mag‘zi juda mazali 
b o ia d i. Quyida ulaming muhim turlari haqida to ‘xtalib o ‘tamiz.