O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

2.2-rasm.
q.t.
nom
i.k
nom
i.t
q.t
B
A

---

15
Xarakteristikaning
n
nuqtasida 
U
= 0 bo‘lib, tok eng
katta (maksimal) qiymatga erishadi. Bu rejim qisqa tutash rejimi
deyiladi. Umuman, bu rejim shikastlanish rejimi deyiladi,
chunki bu rejimda zanjirdagi tok faqat manbaning ichki
qarshiligi bilan cheklangandir. Ichki qarshilik esa amalda
iste’molchi qarshiligidan ancha kam bo‘ladi, ya’ni 
R
0
 
<<
R
ist
.
Bunda, elektr zanjiridagi tok juda katta qiymatga erisha-
di, boshqacha qilib aytganda, o‘tkazgichlar katta tok ta’sirida
kuyib ketadi. Bu ikkala rejimdan elektrotexnik uskunalarning
nazariy tomonlarini o‘rganishda foydalaniladi.
2.2. 
Oddiy va murakkab zanjirlar.
Kirxgof qonunlari
Agar elektr zanjir faqat bitta manba va ketma-ket yoki
parallel ulangan qarshiliklardan iborat bo‘lsa, bunday
zanjirlarni hisoblash uchun Om qonunining o‘zi yetarli.
Masalan, ketma-ket ulangan zanjirda Om qonuniga asosan
(2.3- rasm
, a
):
+
=
×
R
R
R
E
I
1
2
3
+ 
Parallel ulangan zanjirda (2.3- rasm, 
b
):
1
1
;
E
I
R
=
2
2
E
R
I
×
=
Òarmoqlarning o‘tkazuvchanligi:
1
1
;
E
q
R
=
×
=
2
2
E
R
q
2.3- rasm.
a)
b)

---

16
O‘tkazuvchanlik orqali toklar quyidagi formuladan aniq-
landi:
I
1
=
q
1
·
E
;
I
2
=
q
2
·
E.
Zanjirning umumiy qismidagi tok:
I + E (q
1
+ q
2
).
Elektr zanjirida bir nechta manba va qarshiliklar aralash
ulangan bo‘lsa, bu zanjirlarni hisoblash uchun Om qonu-
nini qo‘llab bo‘lmaydi, chunki zanjirni hisoblash natijasida
aniqlanadigan toklar soni Om qonuni asosida yoziladigan
tenglamalar sonidan ortiq. Bunday hollarda Kirxgof qonun-
laridan foydalaniladi.
Kirxgof qonunlari bo‘yicha tenglamalar yozishdan avval
elektr sxemalariga oid bir nechta terminlar bilan tanishamiz
(2.4- rasm).
Elektr sxemasining uchta va undan ortiq tarmog‘i bir-
lashgan nuqtasi 
tugun
deb aytiladi.
Zanjirning ikkita tuguni orasidagi qismi 
tarmoq
deyiladi.
Har bir tugunning o‘z toki bo‘ladi.
Bir nechta tarmoqlardan tashkil topgan berk elektr zan-
jiri 
kontur
deyiladi.
Kirxgofning b i r i n c h i q o n u n i . 
Òugundagi toklarning
algebraik yig‘indisi nolga teng:
=
å
n
1
0,
bunda 
n
—tugunga birlashgan tarmoqlar soni.