O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

II BÎB.
2.1- rasm.

---

13
A
ist
= U
ist
· I · t
va manbaning isrof energiyasi:
A
0
= U
0
· I · t.
Lekin
 E = U
ist
– U
0
, 
demak, 
A
ist
 + A
0
= A
m
, 
ya’ni manbaning
ishlab chiqaradigan energiyasi:
A = E · I · t.
Elektr tokining quvvati quyidagi formula orqali aniq-
lanadi:
A
t
=
P
E I
m
=
,
×
bunda
 P
m
 
— manbaning elektr quvvati.
Demak, iste’molchining elektr quvvati
 P
ist
 = U
ist
·I,
manbaning isrof quvvati 
P
0
 = U
0
 · I.
Quvvat W, kW, MW
larda o‘lchanadi.
Ajralib chiqqan issiqlik miqdori o‘tkazgichdan o‘tayot-
gan tokning kvadratiga, qarshilik va ma’lum miqdorda tok
o‘tgan vaqtga to‘g‘ri proporsionaldir.
Q = I
2 
· R · t,
bu yerda
 Q
— o‘tkazgichdan ajralib chiqqan issiqlik miqdori.
Om qonuniga binoan 
U
=
 I
·
R
, quvvat 
P = U · I = I
2 
· R.
Demak,
Q = P · t.
Yuqorida qayd etib o‘tganimizdek, zanjirning ikki nuq-
tasidagi potensiallar ayirmasi kuchlanish yoki kuchlanishning
pasayishi deyiladi. Binobarin:
.
= j j
U
12
1
2
va
=
U
R
I
12
,
U
12
 = U
1
– U
2
= I · R.
Demak, kuchlanish yoki kuchlanishning pasayishi zan-
jir bir qismining potensiallari ayirmasiga teng bo‘lib, bu
kattalik shu qismdagi tok va qarshilikning ko‘paytmasi bilan
aniqlanadi. Qarshilikka teskari kattalik o‘tkazgichning o‘t-
kazuvchanligi deyiladi:
R
I
q =
, sim.

---

14
Butun zanjir uchun Om qonuni quyidagicha ta’rifla-
nadi: berk zanjirdagi tok zanjirdagi EYK ga to‘g‘ri proporsional
bo‘lib, zanjirning butun qarshiligiga teskari proporsionaldir.
.
E
R
r
I
0
+ 
=
Bundan
 E = I · R + I · r
0
.
U
ist
= I · R 
— zanjirning tashqi qismidagi kuchlanish-
ning pasayishi. 
U = I
·
r
0
— manbaning ichidagi kuchlanishning
pasayishi.
Bir konturli elektr zanjirda iste’molchidagi kuchlanish
butun zanjir uchun Om qonuniga asosan (2.1- rasm):
U = E + I · r
0
.
Agar bu ifodada
E
— const va 
r
0
— const bo‘lib, tok iste’-
molchi qarshiligi o‘zgarishi hisobiga o‘zgartirilsa, bunday
bog‘liqlik
 elektr zanjirining volt-amper tavsifi
deb ataladi. 2. 2-
rasmda bu bog‘lanish grafik tarzda ko‘rsatilgan. Bu xa-
rakteristikaning 
k 
nuqtasida zanjirdagi tok nolga teng. Zan-
jirdagi tok faqat zanjir uzilgandagina nolga teng bo‘lishi
mumkin. Bu rejim salt yurish rejimi deyiladi. Bu rejimda 
U = E
va iste’molchi manbadan uzilgan bo‘ladi.