O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

Sinusoidal funksiyalarning faza siljishi.
Ikki, bir chas-
totali sinusoidal funksiyalarning boshlang‘ich burchagi har
xil bo‘lsa, bu funksiyalarning boshlang‘ich fazalari bir-biriga
nisbatan siljigan bo‘ladi, ularning ayirmasi
fazalar siljishi
deyiladi (3.2- rasm). Fazalar siljishi miqdor jihatdan funksiya-
lar boshlang‘ich fazalarining ayirmasi bilan aniqlanadi.
3.2- rasm.

---

24
Masalan, agar
i
1
=
I
max
· sin (
w
·
t
+
j 
1
), 
 i
2
=
 I
max2
· sin (
w
·
t
–
j 
2
)
bo‘lsa, fazalar siljishi quyidagicha aniqlanadi:
y 
=
j
1
–
j
2
.
Fazalar siljishi ikki yoki ikkidan ko‘p sinusoidal funk-
siyalar fazalarining o‘zaro siljishini xarakterlaydi.
O‘zgaruvchan tokning oniy qiymatini (kuchlanish, EYK
va hokazolarni) odatdagi elektr o‘lchash asboblari (amper-
metr, voltmetr) yordamida o‘lchab bo‘lmaydi, chunki o‘zga-
ruvchan tokning qiymati sekundiga 100 marotaba, ya’ni
50 Hz chastota bilan o‘zgarib (tebranib) turadi. Shuning
uchun hisoblashlarda o‘zgaruvchan toklar nazariyasida uning
haqiqiy yoki ta’sir etuvchi qiymati kiritilgan. O‘zgaruvchan
tokning haqiqiy qiymati o‘zgarmas va o‘zgaruvchan toklar
qarshiliklari bir xil bo‘lganda ma’lum bir vaqtda ajralib chi-
qadigan issiqlik miqdorini tenglashtirish orqali aniqlanadi.
I
o‘zgarmas tok o‘tganda, 
R
qarshilikda
 t 
vaqt davomida aj-
ralib chiqqan issiqlik miqdori:
Q = I
2
Rt.
Agar o‘zgaruvchan tok 
i
=
I
max
 
sin 
w 
t
,
R 
qarshilikdan 
t
vaqt ichida o‘tsa, ajralib chiqqan issiqlik miqdori quyidagicha
ifodalanadi:
dQ = i
2
Rdt.
Agar bu ikki ifodani
 t = T
sharti bilan tenglashtirib olsak,
o‘zgaruvchan tokning haqiqiy qiymatini topamiz:
ò
=
×
w
2
2
max
2
2
max
0
=
2
sin
T
I
I
T
I
tdt
Bundan:
max
.
2
I
I
=
Boshqa sinusoidal funksiyalar uchun:
×
=
Ф
U
E
E
U
Ф
max
max
max
;
2
2
2
;
=
=

---

25