113
Birlamchi qon ketish
jarohat tufayli biroz vaqt o‘tgandan so‘ng turli qon
tomirlarning shikastlanishi natijasida yuzaga keladi.
Ikkilamchi qon ketish –
birlamchi qon ketishda qon tomir bevosita
zararlanib, u o‘zi yoki davolash usullari oqibatida to‘xtatilgandan
keyin
rivojlanadi. U asosan, bir marta bo‘ladi, lekin retsidivi kuzatilishi ham mumkin –
qaytalanuvchi
yoki
retsidivli
qon ketishi. Sabablari: yaqin 2-3 kun ichida
jarohatlangan qon tomirdan trombning ko‘chishi, qon tomir devoridagi
blyashkalarni ko‘chishi, qo‘yilgan ligaturani siljib ketishi. Erta ikkilamchi qon
ketish hollari kamdan-kam kuzatiladi (shikastlangan qo‘l yoki oyoqni yaxshi
immobilizatsiya qilmay transportirovka qilganda kuzatiladi).
Kechki ikkilamchi
qon ketish jarohatda infeksiya ta’sirida yiringli jarayon avj olishiga to‘g‘ri
kelib, odatda, 2 kundan so‘ng paydo bo‘ladi. Harbiy dala xirurgiyasida bu holat
juda ko‘p kuzatilishi mumkin, chunki davolash-evakuatsion tadbirlar katta
tezlikni, ratsional qarorni, aniq tibbiy choralarni
yomon sanitar-gigienik,
epidemiologik sharoitlarda bajarishni talab qilsada, yaradorlar soni ko‘pligi,
harbiy, tibbiy sharoit og‘irligi, tibbiy shtatlar etmasligi, tibbiy resurslar
cheklanganligi har bir yaradorga kerakli hajmda yordam berib bo‘lmaslikni ham
unutmasligimiz kerak.
Ikkilamchi qon ketishning sabablari:
1. Dori vositalarini qabul qilganda, arterial bosim oshganda qon tomirda shakllanib
ulgurmagan trombni ko‘chirib yuboradi.
2. Qon tomirga qo‘yilgan drenajni qattiq bosishi yot metall (o‘q, parcha), singan
suyak parchasining surilib qolishi qon tomirda yotoq yarani paydo qiladi va
natijada ikkilamchi qon ketish bo‘ladi.
3. Qon ketishda texnik usullarni noto‘g‘ri qo‘llash – qon tomirga qo‘yilgan
ligaturani surilib, echilib ketishi. Jarohatdagi yiringli-yallig‘lanish
jarayoni, sepsis
holatlari trombni yumshashi va erishiga olib keladi va natijada bu ham ikkilamchi
qon ketishiga sabab bo‘ladi. Shuningdek, qon tomirlarda umumiy va qisman
reparatsiyalarni buzilishiga olib keluvchi holatlar ham bor:
oqsil etishmovchiligi,
114
travmatik shok, qon yo‘qotish va boshqalar. Kechki qon ketish odatda 10-15
kundan keyin, ba’zan jarohatlanishdan bir necha soatdan keyin bo‘ladi.
Qon ketish sabablarining uchta guruhi mavjud. Birinchi guruhga qon tomir
devorlarining mexanik shikastlanishlari kiradi. Ular ikki turga bo‘linadi: 1. Ochiq
shikastlanishlar. 2. Yopiq shikastlanishlar.
Ochiq shikastlanishlarda jarohat kanali teridan o‘tib, tashqi qon ketishini
keltirib chiqaradi. Yopiq hollarda (yopiq singan holatlarda tomirlarni suyak
bo‘laklari bilan jarohati, ichki a’zo va mushaklarning travmatik yorilishi) ichki qon
ketishi kuzatiladi. Ayrim hollarda klinikasiz yashirin qon ketish ham uchrab turadi.
Bu
holatlar shifokorlardan, hamshiralardan kuchli bilim, ko‘nikmalarni, yuqori
malakani talab qiladi.
Qon tomirlarini ochiq shikastlarini aniqlash hatto tibbiyot xodimi bo‘lmagan
shaxslarda ham qiyinchilik tug‘dirmaydi. Harbiy dala sharoitida hamshiralar
tashxislashda buni bemalol aniqlashlari mumkin. Chunki jarohatdan qon ketish
yaqqol ko‘zga tashlanib turadi. Ba’zida yirik qon tomirlarning katta bo‘lmagan
jarohatlarida yoki o‘rta va kichik kalibrli tomirlarning jarohatlarida qon ketishi o‘z-
o‘zidan to‘xtashi mumkin. Tomirlarni reflektor spazmi (jarohatga reaksiyasi), qon
ivish
sistemasini aktivatsiyasi, intimani kesilgin tomir ichiga buralishi jarohat
teshigining yopib gemorragiyani spontan to‘xtashiga olib keladi.
Qon tomirlarini yopiq shikastlari juda katta xavf tug‘diradi. Bunda
diagnostik xatolar natijasida jabrlanganlarga vaqtida yordam ko‘rsatmaslik
kuzatilishi mumkin. Bu hollarda badan bo‘shliqlarida, mushaklar orasi va ichida
katta hajmdagi gematomalar paydo bo‘lib, yaqqol gipovolemiya va gemorragik
shok holatiga olib keladi.
Harbiy dala xirurgiyasida hamshiralar qon ketish sindromini bu
holati bilan
ko‘p uchrashadilar. Qaerdan qon ketayotganiga ko‘ra qon ketishlar quyidagicha
bo‘ladi (47,48-rasm): 1)
Do'stlaringiz bilan baham: 
