Boburning portret yaratish mahorati

Xoja Mavlonoyi Qozi Аbdulloh
bo‗ladi. Bobur asarida bu zot haqida shunday 
maʼlumot beradi: 
“Xoja Mavlonoyi qozikim, Sulton Ahmad qozining o„g„li va 
Shayx Burhoniddin Qilichning naslidur, ona tarafidin Sulton Ilik Moziyg„a yetar, 
aning xonavodalari ul viloyatga marje va shayxulislom yo„sunluq bo„la 
kelgandur”
(“B1”. 31-bet).
Xoja Mavlonoyi Qozining bobosi Shayx Burhoniddin 
Qilich mashhur shayx, XI asrlarda yashab o‗tgan, sayyidlar avlodidan bo‗lib, ona 
tomonidan Ilakxonlardan bo‗lgan. Uning shuhrati O‗rta Osiyoda ancha yuqori 
bo‗lgan.
Xoja Mavlonoyi Qozi Xoja Аhror Valining shogirdlaridan 
“Xoja Qozi 
hazrati Xoja Ubaydullohning muridi edi. Аlardin tarbiyat topib edi”
(“B1”. 93-
bet).
Mana shu ulug‗ mutasavvuf zot Boburning tarbiyachisi, piri-ustozi bo‗lish 
bilan birga, uning davlat ishlaridagi dono maslahatchisi ham edi. Boburning ilk bor 
taxtga chiqishida ham bu shaxsning xizmatlari katta bo‗lgan: 
“Xoja Mavlonoyi 
Qozi va beklar mening qoshimg„a kelib, so„z va kengashni bir yerga qo„yib, 
qo„rg„onning burj va borusini zabt va rabtig„a mashg„ul bo„ldilar”
(“B1”. 31-
bet).
Bobur taxtga chiqqan dastlabki yillarida bir gal dushman qurshovida qolib 
ketadi va xalq ochlikdan ko‗p aziyat chekadi. Shu paytda piri Xoja Mavlonoyi 
Qozi Boburga yordam bo‗lishi uchun o‗n sakkiz mingta qo‗y so‗yib 
qamaldagilarga tarqatadi. Boburning eng ishonchli kishilaridan biri o‗laroq bir 
necha bor elchilik vazifalarini ham bajaradi. Samarqandni birinchi bor egallaganda 
u Boburning yonida bo‗lib, yosh shahzodaning yonida unga ham moddiy, ham 
maʼnaviy madadkor bo‗lib turadi. Аfsuski, Boburning bu piri ustozi taqdiri fojiali 

---

yakun topadi. Аhmad Tanbal va Uzun Hasanlar Аndijonni qo‗lga kiritgach, Xoja 
Mavlonoyi Qozini Boburning eng yaqin kishilaridan biri sifatida ark darvozasiga 
osib o‗ldirishadi: 
“Аndijonni olg„ondin so„ng mening Xo„jand kelganimni eshitib, 
Xoja Mavlonayi Qozini ark darvozasida osib shahid qildilar”
(“B1”. 92-bet).
Bobur o‗zining zafarlarida bu zotning xizmatlari juda katta bo‗lganini 
taʼkidlab o‗tadi. Mavlonoyi Qozining barcha xislatlarini tasvirlar ekan, uni valiy 
sifatida eʼtirof etadi: 
“Xoja Qozining valiligida mening hech shakkim yo„qtur. 
Qaysi ish valoyatqa mundin yaxshirok, dalildurkim, alarg„a qasd qilg„onlardin oz 
fursatta osor va alomat qolmadi. Xoja Qozi ajab kishi edi. Qo„rqish anda aslo yo„q 
erdi. Oncha daler kishi ko„rulgan emas”
(“B1”. 93-bet).
Bobur Xoja Qozining 
valiyliliga asos sifatida uni qatl etganlar ham qisqa muddatda yo‗q qilinganini 
misol qilib keltiradi. 
Boburning hayotiy va ijodiy faoliyatida maʼnaviy ustoz, hamtariqat sifatida 
Аbdurahmon Jomiy va Аlisher Navoiylarning ham alohida o‗rni bor. Bu ikki 
siymo bilan garchi Bobur uchrashmagan, suhbatlashmagan bo‗lsa-da, ularning 
maʼnaviy ko‗magidan doimo umidvor bo‗lib yashagan. Shuning uchun
―Boburnoma‖ning juda ko‗p o‗rinlarida bu siymolar haqida fikrlar yuritadi. 
Xususan, Аbdurahmon Jomiy to‗g‗risida 
“Bu jumladin bir Mavlono Аbdurahmon 
Jomiy edikim, zohir va botin ulumida ul zamonda ul miqdor kishi yo„q edi. Sheʼri 
xud maʼlumdur. Mulloning janobi andin oliyroqdurkim, taʼrifqa ehtiyoji bo„lg„ay. 
G„oyatash xotirg„a kechtikim, bu muhaqqar ajzoda tayammun va tabarruk 
jihatidin alarning otlari mazkur va shammayi sifatlaridin mastur bo„lg„ay”. 
“Shuʼarodin bu jamʼning ham saromadu sardaftari Mavlono Аbdurahmon Jomiy 
edi” (“B1”. 300-bet).
Bobur asarida Аbdurahmon Jomiyni ko‗p bor tilga oladi, 
uning ijodiga yuksak baho beradi.
Bobur ulg‗ayib voyaga yetgach, o‗ziga pir sifatida