A ashirov, sh. Atadjanov

' Лурье С. В.
И с т о р и ч е с к а я этн о л о ги я . У ч еб н ое п о со б и е д л я вузов.
- М.: А спект П ресс, 1998. — С. 5.

---

fanga nisbatan “etnografiya” atamasi bilan birga “etnologiya” 
termini ham qoMlaniladigan bo ‘ldi.
Shu o ‘rinda har ikki atamaning funksional chegarali va uyg'un 
tomonlari haqida to ‘xtalib o‘tish maqsadga muvofiq. 
Etnografiya
yunoncha bo'lib, “ 
etnos’'
— 
xalq, “grafiya”
- “ 
tavsiflash
” degan 
m a’nolarni anglatadi. Mazkur fanning metodologik masalalariga 
bag‘ishlangan qator ishlardan ko‘rinadiki, “etnologiya” va 
“etnografiya” tushunchalarini aynan bir m a’noda qabul qilish 
ham to‘g‘ri emas. Negaki, agar 
a n ’anaviy “etnografiya” и yoki bu
etnos (etnik birlik)ga daxldor b o ‘Igan materiallarni to ‘plab,
tizimlashtirib va ularni ко ‘proq tavsiflab bersa, “etnologiya ” etnos
haqidagi barcha та ’lumotlarni nazariy-metodologik jihatdan tah­
lil, talqin qiladi va bu xususda umumiy xulosalar chiqaradi.
Demak, 
“etnologiya” 
atamasi 
“etnografiya” 
tushunchasiga nisba­
tan nafaqat kengroq tu shuncha, balki etnografiyani e tn o ­
logiyaning m a’lum bir qismi deb baholash mumkin. 0 ‘z navbatida 
shuni ham qayd etish lozimki, har bir m am lakatda m azkur 
fanning paydo bo‘lishi va nomlanishi o ‘ziga xos tarixga ega.
Yevropa m am lakatlarida etn ologiya m aktablarining
shakllanishi. 
Yuqorida ta ’kidlab o ‘tilganidek, Yevropada etnolo­
giya mustaqil fan sifatida dastlab Fransiyada “ Parij etnograflar 
jam iyati” ning tuzilishi bilan o ‘z tasdig‘ini topgan. XIX asrning 
ikkinchi yarm ida Yevropadagi boshqa yirik davlatlar singari 
Fransiya siyosiy doiralari tom onidan m ustam lakachilik siyosa- 
tining kuchayishi va m ustamlakalarni boshqarish m exanizm i- 
ning murakkablashuvi, o ‘z~o‘zidan qaram xalqlar to ‘g‘risida 
kengroq m a’lumotlarga ega bo'lish, ularning milliy xususiyatlari, 
o ‘tm ish tarixi, turm ush tarzi, madaniyati va a n ’analari haqida 
batafsilroq m a’lumotga ega bo ‘lishni talab qila boshlagan. Shu 
boisdan ham etnologiya bu davlatda 
«etnografiya»
deb yuritilgan. 
Fransiyada mazkur term in XIX asr oxirigacha ilmiy iste’mol 
doirasida bo'lgan. XX asr boshlarida fransuz tadqiqotchilari 
etnografiyaga tarixiy va nazariy materiallarni jalb etgan holda 
izlanishlar olib borishlari natijasida etnografiya etnologiyaga 
aylangan va hozirda fransuz olimlari tomonidan asosan etnologik 
tadqiqotlar olib borilmoqda.

---

Xalqlar to‘g‘risidagi fan — etnologiya nomi bilan shakllangan 
mainlakatlardan yana biri G erm aniya hisoblanadi. 1789-yilda 
(icrm aniyada yevropalik bo£lmagan xalqlar va ularning mada- 
niyatlarini o ‘rganuvi 
“Yolkerkunde” 
deb yuritiluvchi ilmiy mak- 
tabga asos solingan. XIX asrning 30-yillarida nemis sayyohlari va 
tadqiqotchilari tom onidan barcha xalqlar haqidagi tadqiqotlarga 
nisbatan «etnologiya» terminini qo'shib tadbiq qilish rasm bo'lgan.
XIX asrning o'rtalariga kelib esa,