A ashirov, sh. Atadjanov

«Yolkerkunde» 
va 
«etnologiya»
iboralari bir xil m a’noda, ya’ni insoniyat m adaniyatini tadqiq 
qiluvchi fan sifatida q o ‘llana boshlagan. Q izig‘i shundaki, 
nemislarda hozirda ham b a’zan m azkur term in etnologiyaga 
sinonim tarzida qo‘llaniladi. Bundan tashqari, nemislarda xalqlar 
to ‘g‘risidagi 
Yolkskund 
(xalqshunoslik) degan yirik yo‘nalish 
ham mavjud bo‘lib, bu atam a asosan, nemis tilida so'zlashuvchi 
xalqlar va ularning madaniyatiga nisbatan ishlatiladi. XX asrning 
so‘nggi choragidan boshlab G erm aniyada etnologik yo‘nalishda 
olib borilayotgan tad q iq o tlar an ch a sam arali natijalar bera 
boshlagan. Ayniqsa, bu borada Maks Plank nomidagi Etnologiya 
va antropologiya ilmiy tadqiqot instituti tom onidan olib bori­
layotgan izlanishlar alohida e’tiborga sazovordir.
Ingliz tilida so‘zlashuvchi xalqlar orasida etnologiyaning fan 
sifatida shakllanishi birm uncha boshqacharoq kechgan. Avvalo, 
inglizzabon m am lakatlarda xalqlar to ‘g‘risidagi fan antropo- 
logiyaning bir qismi sifatida o'rganilgan. Shu o ‘rinda qavd etish 
kerakki, antropoiogiyaning insoniyat tabiatiga oid biologik fan 
tarzida paydo bo‘lishini ayrim tadqiqotchi olimlar O. Gosmanning 
1596-yilda aynan shu nomdagi kitobining nashr etilishi bilan 
bog‘lavdilar.
XVIII 
asrda dunyo miqyosida m ustam lakachilik siyosati, 
irqchilik hamda demografik jarayonlarning kuchayishi antro­
poiogiyaning juda jadallik bilan rivojlanishiga olib kelgan. N ati- 
jada, XIX asrga kelib Yevropa m am lakatlarida «orqada qolgan» 
ibtidoiy xalqlarni o‘rganuvchi qator antropologik jamiyatlar tuzila 
boshlagan. 1906-yilda ingliz etnologiya maktabining asoschilari- 
dan biri J. Frezer tomonidan «Ijtimoy antropologiya» nomli yangi 
yo‘nalishga asos solindi. M azkur yo‘na!ish orqali m ashhur ingliz

---

tadqiqotchisi o‘zining mustaqil maktabini yaratgan. Natijada u 
o ‘z qarashlarini “madaniy antropologiya” nomi bilan yuritiluvchi 
E. Taylor qarashlaridan ajratib olishga muyassar bo'lgan. D arha- 
qiqat, «ijtimoy antropologiya» atamasi dunyo bo‘yichajudatezlikda 
tarqalgan va keyinchalik etnologiyaning inglizcha sinonimiga 
aylangan. Hozirda ham ayrim “ ijtimoiy antropologiya” maktabi 
vakillari o'zlarining ilmiy izlanishlarini turfa xil m adaniyatlar 
sohiblari bo‘lgan ayrim etnik guruhlar tadqiqiga qaratadilar.