Geodeziya va marksheyderiya

I
) quyosh zenitdan o‘zoqlashishi sababli gnomon soyasi 
I
v
 
quyosh 
soati kosasi gardishining (aylanasining) 50 dan biriga teng (7

12

) yoy hosil 
qilishini aniqladi. Keyin 5000 ni 50 ga kupaytirib, Er aylanasining uzunligini 
250 000 stadiyaga teng chiqardi.
Stadiya turli davrda turlicha bo‘lgan. Stadiyani 172 m ga teng deb olib, yer 
o‘lchamlari hisoblansa, aylana uzunligi 43000 km, radiusi 6844 km, bir gradus 
meridian yoyi uzunligi 119,4 km bo‘ladi. Erotosfen bu ishi bilan yer o‘lchamlarini 
aniqlashda hozirga qadar qo‘llaniladigan “
Gradus ulchash usuli
” ga asos solgan 
deb hisoblanadi va bu usul uning nomi bilan yuritiladi. 
1.1 shakl.
1.2 shakl.
Ulug‘ olim Beruniy (973-1048) o‘z asarlarida geodeziya fani tarixiga oid 
boy va qimmatli ma’lumotlar berdi. Beruniy yozishicha, yer o‘lchamlarini 
aniqlashga 5-6 asrlarda yashagan hind olimlari ham o‘z hissalarini qo‘shgan. 
Masalan, Aryabxata hisobicha, yer radiusi 8287,44 km, lekin Braxmagupta 
aniqlashicha 6239,26 km bo‘lib, bu haqiqatga ancha yaqin. 
Beruniyning o‘z hayoti davomida yozgan 150 nomdagi asaridan 40 tasi 
geodeziyaga oiddir. O‘sha davrlarda geodeziyaga mustaqil fan deb qaralmay, 
geodezik masalalarni matematika, astronomiya yoki geografiya fanlariga oid deb 

---

qaradilar. Lekin Beruniy birinchi bo‘lib, geodezik masalalarni boshqa fanlardan 
ajratib, geodeziyani mustaqil fan holiga keltirdi.
Beruniy sulton Mahmud G‘aznaviyning Hindistonga qilgan safarida u bilan 
birga bo‘ldi. U yerda 1021-1024 yillarda Multon yonidagi Nandna qo‘rg‘oni 
yaqinidagi keng sahroda ufqning pasayish burchagi 

ni o‘lchash usulini tatbiq 
etib, yer radiusi 
R
ni aniqladi. Bunda sahro yonidagi tepa balandligi