Geodeziya va marksheyderiya

geodeziya
 
deyiladi. 
Butun yerning umumiy shakli va o‘lchamlarini aniqlash, yer yuzasida bir 
sistemada planiy va balandlik bo‘yicha tayan punktlar o‘rnatish va ularning 
tarmoqlarini barpo etish masalalariga doir o‘lchash va o‘lchash natijalarini tenglash 
ishlari bilan shug‘ullanuvchi fan 
oliy geodeziya
deyiladi. 
Geodeziyaning xalq xo‘jaligidagi turli sohalarda bino, yo‘l, kanal, 

---

aerodrom, stansiya kabi injenerlik inshootlari o‘rnini aniqlash, ularni plan, karta va 
profilda loyihalash, joyga ko‘chirish va qurish hamda undagi o‘zgarishlarni 
kuzatish ishlariga doir o‘lchash usullarini o‘rganuvchi maxsus bo‘lim 
injenerlik 
geodeziyasi
deyiladi. 
Demak, injenerlik geodeziyasi geodeziya fani qoidalarini turli injenerlik 
inshootlari barpo etishga doir o‘lchash ishlariga tatbiq etish yo‘llarini o‘rganadi.
Yer yuzasining kata qismini qog‘ozda tasvirlashning qoida va usullarini 
o‘rganuvchi fan 
kartografiya
deyiladi. 
Aviatsiyaning taraqqiy etishi bilan geodeziyaning s’yomka (plan olish) 
ishlarida joyni havodan suratga olish usuli qo‘llanila boshladi: bu usul qoidalarini 
o‘rganuvchi fan 
aerofoto-geodeziya
deyiladi. 
Yerning sun’iy yo‘ldoshidan turib yer shaklini aniqlash va yer yuzasi 
suratini olish usullarini o‘rganuvchi fan 
kosmik geodeziya
deb ataladi. 
Yer massasida uzluksiz bo‘lib turgan geologik va geofezik hodisalar yer 
shakli va yuzasining o‘zgarishsiz qolmaydi. SHunga ko‘ra, hozirgi geodeziya 
fanining vazifasi yer yuzasida bo‘ladigan hodisalarni statikaviy hol deb qaramay, 
balki murakkab dinamikaviy jarayon deb qarab, geofezika va gravimetriya fanlari 
yutuqlari asosida geodenamik poligon usulini tatbiq etib tadqiqot ishlari olib 
borishdan iboratdir. 
Davrimizda sanoat, qishloq xo‘jaligi va boshqa sohalarda keng ko‘lamda 
jadal olib borilayotgan turli qurilish ishlari, masalan, temir va tosh yo‘llar 
o‘tkazish, kanal qazish, katta-kichik binolar, to‘g‘on, aerodrom, turli stansiyalar 
kabi inshootlar qurish injenerlik geodeziyasi oldiga katta, murakkab va 
mas’uliyatli vazifalar qo‘ymoqda; bular geodeziya fanining turli ixtisosliklarga 
bo‘linib o‘sishiga undadi, yangi ish usuli va yangi asboblar yaratilishiga katta 
yordam berdi va bermoqda. 
Har qanday qurilish ishi geodeziyaga oid o‘lchash ishlari bilan boshlanadi, 
davom etadi va tugaydi. Masalan, kanal qazish yoki yo‘l o‘tkazish uchun avval shu 
inshoot o‘tishiga mo‘ljallangan joy kartada belgilanadi, keyin u bilan joyda 
tanishiladi (bu ish 
rekognossirovka
deyiladi), yo‘lning o‘q chizig‘i belgilanadiki, 
inshoot qurish uchun mo‘ljallangan bu joy 
trassa
deyiladi. 
Trassaning o‘q chizig‘i belgilanib joy s’yomka qilingach, nivelirlanadi. O‘q 
chizig‘i profili chizilib, loyiha chiziqlari o‘tkazilgach, ish otmetkalari hisoblanadi. 
So‘ngra loyihadagi nuqtalar otmetkalari bo‘yicha joyga ko‘chiriladi. SHundan 
keyingina qurilish ishi boshlanadi.