3.7-shakl.
Agar yer shari yuzasida bir xil parallelda yotuvchi
A
va
B
nuqtalarni (3.8-
shakl) olib, ulardan meridianlariga urinmalar
AB
va
BC
o‘tkazilsa, yarim kun
chizig‘i bo‘lganidan
ular orasidagi
burchak meridianlar yaqinlashish burchagi
bo‘ladi.
A
Ea
B
nuqtalar kenglamasini
, uzoqlamalarini
D
va
B
desak ular
ayirmasi
B
—
D
=
uzoqlamalar farqi bo‘ladi.
Yer shari radiusini
R
desak,
parallelning radiusi
AO=r
bo‘lsa,
A
1
O
1
A
=
,
O
1
A=O
1
A
1
=R, O
1
A
AS
ekanini eslab,
O
1
AO
uchburchaklikdan quyidagini yozamiz:
OA
=
AO
1
cos
, yoki
r=Rcos
(a)
O
1
AC
to‘g‘ri burchakli uchburchaklikdan
AS=AO
1
tg(90°-
)=AO
1
ctg
,
yoki
AC=R ctg
(b)
Parallel yoyi
AB=l
ning markaziy burchagi
orqali
l=r
yoki (a) ni
eslasak,
l=R cos
(v)
bo‘ladi.
ASV
sektordan
S
dagi
markaziy burchak
ni quyidagicha yozish
mumkin:
АС
l
,
yoki
Rctg
R
cos
,
3.8-shakl.
bu ifodani soddalashtirsak,
=
sin
(3.3)
bo‘ladi, ya’ni meridianlar yaqinlashish burchagi
ikki nuqta uzoqlamalari ayirmasi
bilan nuqtalar o‘rtacha kenglamasining sinusi orasidagi ko‘paytmaga teng. Bu
formula meridianlar yaqinlashish burchagining qiymatini hisoblashda asosiy
formula hisoblanadi.
Agar
=0°
bo‘lsa,
=0
bo‘lib, meridianlar parallel bo‘ladi,
=90°
bo‘lsa,
=
bo‘ladi.
Agar ikki nuqta oralig‘ini
uzunlik birligida
(km
hisobida) ifodalasaq (3.3)
formula quyidagicha yoziladi; 3.8-shaklga ko‘ra,
cos
R
l
r
l
bo‘ladi. Buni (4.3) ga quysak,
tg
R
l
R
sin
cos
1
chiqadi. Agar
ni minutda ifodalasak
'=3438'
ga ko‘paytiramiz;
R
o‘rniga uning
qiymati
R
=
6371
km
ni quysak,
tg
l
км
6371
8
343
bo‘ladi. Buni soddalashtirsak,
tg
l
км
54
,
0
(3.4)
bo‘ladi.
l
km
—ikki nuqta orasidagi masofa
km
hisobida olinadi.
Zona sistemasida ordinata 5 kilometrgacha bo‘lganda meridianlar
yaqinlashish burchagi 2' bo‘ladi. Injenerlik ishlarida burchak o‘lchashda yo‘l
qo‘yiladigan xato ham joyiga qarab shunga yaqin bo‘ladi. Shuning uchun masofasi
5 km gacha bo‘lgan joylarda meridianlar yaqinlashish burchagini hisobga olmay,
meridianlarni parallel desak katta xato bo‘lmaydi.
Meridianlarni parallel deb
aniqlangan azimut burchagi
direksion burchak
deyiladi, rumb burchaklar esa
o‘qiy
rumb
deb ataladi.
Direksion burchaklar.
Zona sistemasida ish olib borilganda chiziq
yo‘nalishini aniqlashda zonaning o‘qiy meridiani asos qilib olinadi va poligon
uchlaridan o‘qiy meridianga parallel chiziqlar o‘tkazilib,
shunga nisbatan
chiziqning yo‘nalishi topiladi. SHunda chiziq uchidan o‘qiy meridianga parallel
o‘tgan chiziqning shimoliy yo‘nalishidan soat strelkasi yuradigan tomon bo‘ylab
berilgan chiziqqacha bo‘lgan gorizontal burchak
direksion burchak
bo‘lib,
harfi
bilan belgilanadi. Direksion burchak ham azimut burchagi kabi 0° dan 350°gacha
bo‘ladi, ya’ni 0°<
<360°. Kichik joylarda chiziq azimuti va direksion burchagi bir
xil bo‘lganidan, azimutni direksion burchak deb olinadi. Bir yo‘nalishdagi
chiziqning direksion burchagi chiziqning hamma nuqtasida bir xil bo‘ladi (3.9-
shakl).
DC
chiziqning
D, A
va
B
nuqtalaridan
SH
D
J
D
, SH
A
J
A
va
SH
B
J
B
meridianlar
o‘tkazib,
DC
chiziq azimutlari topilgan; shaklga ko‘ra:
A
D
A
B
.
D
va
B
nuqtalardan
A
nuqta meridianiga (o‘qiy meridian) parallel chiziqlar
o‘tkazilgan, ya’ni
SH
2
J
2
SH
A
J
A
SH
1
J
1
.
3.9-shakl.
SHu parallel meridianlar shimolidan
DC
chiziqqacha hisoblangan
direksion
burchaklar hamma yerda bir xilda, ya’ni
D
=
A
=
B
.
Meridianlar yaqinlashish
burchagi o‘qiy meridiandan sharqdagi (o‘ngdagi) nuqtada musbat (
+
)
,
g‘arbdagi
(chapdagi) nuqtada manfiy (
-
)
ishora bilan olinadi. 3.9-shakldan quyidagi
tenglikni yozish mumkin:
A
=
+
,
(3.5)
ya’ni azimut direksion burchakka meridianlar yaqinlashish burchagining algebraik
qo‘shilganiga teng. Bu formula meridianlar yaqinlashish burchagi g‘arbiy
bo‘lganda ham qo‘llaniladi.
Masalan,
D
nuqtada
D
=
125°10',
=
-
30' bo‘lsa,
A
D
=
125°10'
-
00°30'=124°40' bo‘ladi.
To‘g‘ri va teskari direksion burchak.
To‘g‘ri chiziq
AB
ning direksion
burchagi
AB
=
bilan, teskari chiziq
BA
ning direksion burchagi
BA
=
'
orasida,
3.10-shaklga ko‘ra quyidagi munosabatni yozish mumkin:
0
180
АВ
ВА
yoki
0
180
, (3.6)
ya’ni teskari direksion burchak to‘g‘ri direksion burchakka 180° qo‘shilganiga
teng.
3.10-shakl
Do'stlaringiz bilan baham: 
