Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш

asar mazmuni, g‘oyasi, matn 
tarixini chuqur bilishi va aniq xulosaga kelishi muhimdir. 
Bunday matnni 
tuzishda barcha jalb etilgan nusxalar 
matni tanqidiy o‘rganiladi. 
Matnshunos ishga jalb etilgan nusxalarni qiyosiy o‘rganib, tayanch nusxaga 
solishtirgan holda barcha matniy o‘zgarishlarni 
ilmiy apparatda qayd etib 
boradi.
Tuzilgan ilmiy-tanqidiy 
matn shakli yodgorlik yozilgan grafikada nashr 
qilinishi 
bunday shakldagi matn tuzishning asosiy prinsiplaridandir. 
Ilmiy-ommaviy matn 
Ilmiy-ommaviy matn 
yagona, yangi topilgan asarni e’lon qilish uchun yoki ilmiy-
tanqidiy, shuningdek, yig‘ma-qiyosiy matn asosida matnning 
soddalashtirilgan 
variantini tuzish 
uchun tayyorlanadi. Keng o‘quvchilar auditoriyasiga 
mo‘ljallangan ko‘ptomli akademik nashrlar uchun ham ilmiy-ommaviy matnlar 
tayyorlanadi. Masalan, “Xamsa” dostonlarining ommaviy nashrlari 1939 yildan 
boshlab tayyorlab kelinmoqda. Jumladan, 1939-1940 yillar mobaynida “Hayrat ul-
abror”, “Farhod va SHirin”, “Layli va Majnun” hamda “Saddi Iskandariy” 
dostonlari ayrim-ayrim bosilib chiqdi. Bulardan birinchi doston sharh, izoh va 
lug‘atlar bilan, qolganlari esa doston she’rlarining nasriy bayoni bilan kitobxonga 
taqdim etildi. “Xamsa”dagi dostonlar 1948 yili(“Hayrat ul-abror”dan boshqasi) 
Navoiy “Tanlangan asarlari” seriyasida ikkinchi marta nashr etildi. Dostonlarning 
bu nashriga nasriy sharh berilmagan, lekin har birining oxiriga izoh va lug‘at ilova 
qilingan. 1957 yildan boshlab dostonlarning nasriy ifodali nashrlari qayta bosildi. 
Bu nashrlarning hammasi ommaviy nashrlar bo‘lgani uchun dostonlar syujetiga 
bevosita aloqasi bo‘lmagan boblar qisqartirilgan edi. S. Ayniy tayyorlagan 
muxtasar “Xamsa” 1940-1947 yillari ikki bor nashr etildi. Ushbu nashrlardan 
maqsad keng ommani tezroq Navoiy ijodi bilan tanishtirish edi. Haqiqatan ham, 
91
ШамсиевП. Ўзбекматншунослигигаоидтадқиқотлар. – Т.: Фан, 1986. – Б.11. 

---

“Xamsa”ni keng kitobxonlarga etkazish omma o‘rtasida milliy-ma’naviy 
qadriyatlarimiz bilan tanishtirishda muhim o‘rin tutardi. SHuning uchun 
matnshunoslarimiz oldida matn turlarining xilma-xil shakllaridan foydalanish 
masalasi ko‘ndalang bo‘ldi. SHunday matn shakllaridan biri matnning nasriy 
bayon shaklini tuzish edi. Bu yo‘nalishda amalga oshirilgan ishlar samarali bo‘ldi. 
G‘afur G‘ulom tomonidan tayyorlangan “Farhod va Shirin”ning ilmiy-ommaviy 
nashrida asar asl matni va nasriy bayoni yonma-yon berildi. Masalan: