Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш


Dar ko‘chaioshiqi ba paymon durust



Download 2,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet88/115
Sana12.06.2022
Hajmi2,58 Mb.
#660050
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   115
Bog'liq
11111 . Matnshunoslik fan siratida

Dar ko‘chaioshiqi ba paymon durust, 
Meguft ba man ahli dile ro‘zi naxust, 
Tolib matalab kasse, ki o‘ g‘ayritu just, 
Tu tolibi o‘ bosh, ki o‘ tolibi tust
94

Kitobxonga matn to‘liq tushunarli bo‘lishi uchun tarjimalar ham keltirilgan. 
S.G‘anieva ushbu ruboiyning tarjimasini shunday beradi: 
“Oshiqlik ko‘chasida 
ahdi paymoni mustahkam bo‘lgan bir ahli dil(ya’ni dilbar, dildor) menga aytgan 
edi: Sendan boshqani qidirgan kishini talabgorlikka undama, sen shunday kishiga 
talabgor bo‘lginki, u ham senga talabgor bo‘lsin”
95

S.G‘anieva ruboiy ma’nosini qisqa, aniq tarzda o‘quvchiga etkazishga harakat 
qilgan.Ushbu ruboiy tarjimasini o‘ziga xos sharh deyish mumkin.E’tibor bersak, 
ruboiyning aslida “tolib” so‘zi uch marotaba qo‘llangan, tarjimada shu tushuncha 
ma’nosini beruvchi “talabgor” so‘zi shuncha keltirilgan. 
“Majolis un-nafois”ning uchinchi majlisida Navoiy Mavlono Osafiy haqida 
shunday yozadi: “Mavlono Osafiy – otasi podshohi zamonning vazorat devonida 
muhr bosibdur va o‘zining tab’i ta’rif qilg‘ucha bor va hofizasi ham bag‘oyat 
xubdur. Ammo ne tab’in ishga buyurur, ne hofizasin. YAtimvashlik va 
ra’nosifatliq va xudroylik va xudroylik bila avqotin zoe’ qilur. Bu nav’ g‘arib sifoti 
94
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами, 13-жилд. – Т.: Фан, 1997. – Б.24. 
95
Ўша асар. – Б.227. 


ko‘pdurki, agar desa so‘z uzolur.Mutloqo pandpazir emas.Bu jihatdin bag‘oyat 
parishondur.Yaxshi abyoti bor”
96

S.G‘anieva Mavlono Osafiy, ya’ni Xoja Shamsiddin Hiraviy shaxsi haqida bir 
qancha qiziqarli va kerakli ma’lumotlarni keltiradi. Olima avval shoir tug‘ilgan, 
vafot etgan yil hamda o‘rnini ko‘rsatadi.Keyin Osafiyning devon tartib bergani, 
uning devoni 1968 yili Tehronda Hodi Arfa’ Kirmoniy tomonidan so‘zboshi bilan 
nashr ettirilganini yozadi. Sharhda Navoiy o‘zining “Soqiynoma”sida Osafiyni 
yaqin do‘stlari, hammaslaklari qatorida hamda zakovatli shoir sifatida tilga olishi 
qayd etilgan. Shu bilan birga Xondamirning “Makorim ul-axloq” va Vosifiyning 
“Badoe’ ul-vaqoe’” asarida Osafiy haqidagi ma’lumotlar borligi ko‘rsatilgan. 
S.G‘anieva mutarjim Faxriy Hirotiy keltirgan Osafiyning bir bayti tarjimasini ham 
sharhda beradi. Sharhda Osafiyning Navoiy vafotiga yozgan marsiyasidan bir bayt 
va tushirgan ta’rixi keltirilgan
97
. S.G‘anieva sharhda tazkirada Navoiyning bu shoir 
haqidagi ma’lumotlarini umuman takrorlamaydi. S.G‘anievaning Osafiy haqidagi 
ma’lumotlari tugal va batafsilligi bilan muhim ilmiy qimmatga egadir. 
“Majolis un-nafois”da Alisher Navoiy bevosita biror munosabat bilan tilga olib, 
lekin bunday shaxslar haqida to‘la to‘xtalishni lozim topmagan o‘rinlar ham bor. 
S.G‘anieva matn izoh va tarjimalarini tayyorlashda shunday o‘rinlarga ahamiyat 
qaratgan. Masalan, “Majolis un-nafois”ning birinchi majlisida Imom Ali Muso ar-
Rizo, Mehri, Anvariy, Xoja Salmon, SHayx Kamol, Mavlono Sa’diddin 
Koshg‘ariy kabilarning ismlari qayd etilgan. Ikkinchi majlisda Abu Hanifa, Ibn 
Hojib, Sayid SHarif, SHayx Zayniddin, Xoja Abdulloh Ansoriy, Imom Faxr, Amir 
Suhayliy, Hazrat Shayx, Shayx Farididdin Attor, Shayx Bahovaddin Umar, Xoja 
Abu Nasr Porso, Hazrat SHayx Abusaid Abdulxayr, Kichik mirzo, Mavlono Ja’far, 
Hazrat Ahmad Jomiy, Xoja Yusuf Hamadoniy, Ahmad Hojibek kabilar tilga 
olingan. Lekin bu kabi shaxslarga tazkirada maxsus fiqra ajratilmagan. S. G‘anieva 
ularning shaxsiy hayoti, ijodi va o‘z davrida tutgan o‘rni borasida ma’lumotlar 
96
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами, 13-жилд. – Т.: Фан, 1997. – Б.73. 
97
Qarang: Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 13-жилд. – Т.: Фан, 1997. – Б.244-245. 


keltiradi. Matnshunos tomonidan berilgan bunday aniq va qisqa sharhlar “Majolis 
un-nafois” nashrini boyitadi. Umuman, “Majolis un-nafois” nashri matni uchun 
sharh va tarjimalarning umumiy soni 706taga (muqaddima – 16 sharh, I majlis – 
119, II majlis – 141, III majlis – 194, IV majlis – 106, V majlis – 28, VI majlis – 
49, VII majlis – 40, VIII majlis – 13 sharh) etgan. 
Ilmiy-ommaviy matnni tayyorlashda matnshunos o‘quvchilarning qaysi 
toifasiga mo‘ljallanayotganligiga qarab qo‘lyozma asar matnini qisqartirishi, 
soddalashtirishi, she’riy yo‘l bilan yozilgan asar bo‘lsa, nasriy bayon yoki 
izohlardan foydalanishi mumkin. “Xamsa” dostonlari, “Mahbub ul-qulub”, 
“Muhokamat ul-lug‘atayn”, “Vaqfiya” kabi asarlar matnlarining nasrlashtirilgan 
variantlari shunday prinsiplarga asosida yaratilgan. 
Yagona nusxadagi asarlarning ilmiy-ommaviy matniga misol qilib Zahiriddin 
Muhammad Boburning “Muxtasar” asari matnini ko‘rsatish mumkin. Uning 
yagona, Parij Milliy kutubxonasida 1308–raqami ostida saqlanayotgan nusxasining 
mikrofilmi 1968 yili professor Hamid Sulaymon tomonidan Alisher Navoiy 
nomidagi Adabiyot muzeyi fondiga olib kelingan edi. Adabiyotshunos olim 
Saidbek Hasanov ushbu asarni nashrga tayyorlab, 1971 yili zamonaviy o‘zbek 
yozuviga transliteratsiya qilib, chop etdi.Unda “Muxtasar” qo‘lyozmasini 
ko‘chirishda xattot tomonidan yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar, jumladan, so‘zlarning 
tushirib qoldirilishi, bir so‘z o‘rniga boshqa so‘z yozish, ayrim jumlalarni takrorlab 
yozish, harflar o‘rnini almashtirish kabi holatlar aniqlanib, muayyan darajada 
tiklangan.Xattot tomonidan tushirib qoldirilgan so‘z yoki jumlalar katta qavs 
ichiga olingan. Masalan: qo‘lyozmaning 1
a
-betida 2 satr yuqoridan “sababi saqiyl” 
so‘zlari tushib qolgan, bu so‘zlar sababi saqiyl
shaklida tiklangan. Xattot 
yanglishib takrorlab ko‘chirgan matnlar kichik qavs ichiga olinib, kitob ilovasida 
unga izoh berilgan. (Masalan, qarang: 6

-bet 16 -raqamdan iborat.) Katta hajmda 
takrorlanmagan jumla va so‘zlar qavs ichiga olinmagan va transliteratsiyada ifoda 
qilinmay, to‘g‘ridan-to‘g‘ri izoh berib ketilgan. Transliteratsiyada bahr va turli 
vaznlarga keltirilgan misollar tekshirib borilgan va xattot tomonidan yo‘l qo‘yilgan 
kamchiliklar tuzatilib, izoh berilgan. Ba’zi o‘qilishi qiyin bo‘lgan so‘zlar 


transliteratsiyada berilmay, /?/ belgisi bilan ko‘rsatilgan. Taxminiy o‘qilgan so‘zlar 
transliteratsiyada ifodalanib, so‘roq belgisi bilan qavs ichiga olingan.Risolaning 
to‘liq transliteratsiyasi bilan birga faksimil nashri ham berilgan. Kitobda ismlar, 
asarlar, geografik va etnik joylar ko‘rsatkichlari alfavit tartibida hozirgi o‘zbek 
grafikasida, terminlar ko‘rsatkichi esa, hozirgi o‘zbek va arab grafikasida 
keltirilgan. Ismlar to‘g‘risidagi raqamlar kitobning ko‘rsatilgan betida shu ism 
haqida ma’lumotlar borligini anglatadi. Ba’zi ismlardagi beti(a, b) ko‘rsatilmagan 
raqamlar so‘zboshida qo‘yilgan raqamlarni bildiradi. Asarlar nomi ko‘rsatkichida 
mualliflar nomi qavs ichiga olingan. 
Ilmiy-ommaviy matn yagona, yangi topilgan asarni e’lon qilish, ilmiy-tanqidiy 
yoki yig‘ma-qiyosiy matn asosida matnning soddalashtirilgan variantini tuzish 
uchun tayyorlanib, bosh prinsipi keng o‘quvchilar auditoriyasi talablarini nazarda 
tutishdir. Ilmiy-ommaviy matnlarda qo‘llanadigan tekstologik tamoyillarga sharh, 
izoh va lug‘atlar ilova qilish, nasriy bayoni bilan birga chop etish, o‘zbek yozuviga 
transliteratsiya qilish, matn to‘liq tushunarli bo‘lishi uchun tarjimalarni ham 
keltirish, zarurat tug‘ilganda qo‘lyozma asar matnini qisqartirish, soddalashtirish, 
she’riy yo‘l bilan yozilgan asar bo‘lsa, nasriy bayon yoki izohlardan foydalanish 
kabilar kiradi. 

Download 2,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   115




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish