Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш

barcha 
nusxalarni kuzatishga 
majbur bo‘ladi. Ko‘p nusxalarga ega manbaning ilmiy-
tanqidiy matnini tuzishda 
nusxalarni saralash 
muhim hisoblanadi. Ko‘p 
nusxalarga ega manba matni ustida ishlash, ayniqsa, uning ilmiy-tanqidiy matnini 
tayyorlash butun “injiqlik”lari bilan o‘ta nozik va mas’uliyatli, to‘xtovsiz aniqlik 
va intizom talab etuvchi “zahmat”lari bilan mashaqqatli, ammo samarali 
mehnatdir81
89
. Ilmiy-tanqidiy matn tuzishda muallif nusxasi(avtograf) bo‘lmagan 
taqdirda 
asarning qadimiy, ishonchli nusxasi tayanch nusxa sifatida olinib
, 
boshqa nusxalardan yordamchi manba sifatida foydalaniladi. Jumladan, 
adabiyotshunos R. Zohid So‘fi Olloyorning “Sabot ul–ojizin” asari ilmiy-tanqidiy 
matnini tuzishda 150dan ortiq nusxaning umumiy va farqli jihatlarini 
matnshunoslik nuqtai nazaridan izchil tekshirgan va 25 (15 qo‘lyozma, 10 
toshbosma) nusxani qiyosiy tahlil ob’ekti sifatida olgan. Shunisi ahamiyatliki, R. 
Zohid saralangan 25 nusxani ham muayyan prinsipial xususiyatlariga ko‘ra uch 
guruhga: tayanch nusxa, asos nusxa, yordamchi nusxalarga ajratgan. 
Muallif dastxati yoki uning davrida yaratilgan matn mavjud bo‘lsa, ilmiy-
tanqidiy matnning ilmiy qimmati yuksak bo‘ladi. P. Shamsiev jahon qo‘lyozma 
fondlarida Navoiy asarlari qadimiy qo‘lyozmalarining topilishi shoir asarlari ilmiy-
tanqidiy matnlarini yaratish uchun katta imkoniyat yaratganligini qayd etgan82
90
. 
Xususan, P. Shamsiev Qozon davlat universiteti qo‘lyozmalar fondida 
saqlanayotgan “Xamsa”ning XVI asrda ko‘chirilgan deb taxmin qilingan 
nusxasining aniqlanishi haqida shunday yozadi: “Xamsa”ning ana shunday 
qadimiy nusxasining topilishi navoiyshunoslikda muhim hodisadir. Chunki u ulug‘ 
89
Qarang: Сўфи Оллоёр. Сабот ул-ожизин. Нашрга тайёр. Р. Зоҳид. – Т.: Санъат журнали, 2007. – 
Б. 6. 
90
Qarang: ШамсиевП. Ўзбекматншунослигигаоидтадқиқотлар. – Т.: Фан, 1986. – Б.9. 

---

shoir asarining yagona ilmiy-tanqidiy matnini tuzish ishini yanada 
takomillashtirish yo‘lida zarur manba xizmatini o‘taydi, matn tuzishdagi ko‘pgina 
masalalarni, chigalliklarni hal etishga yo‘l ochadi”.
91
Ilmiy-tanqidiy matnni tuzishda matnshunosning