Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

omil ta’sir ko’rsatadi
. Bu omillar ta’sirini 
baholash uchun statistikada 
o’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy 
siljishlar 
indekslari
 
hisoblanadi. 
Taqqoslanish asosiga qarab
indekslar 
bazisli
va 
zanjirsimon
indekslarga 
bo’linadi. Baza o’rnida qabul qilingan miqdor bilan qolganlari taqqoslansa bu 
indekslar bazisli, o’zidan oldingi davr bilan taqqoslansa zanjirsimon indekslar 
deyiladi. 
Indekslashtirilayotgan miqdorlarning xarakteri va mazmuniga 
qarab 
indekslar 
miqdor(hajm)
va 
sifat ko’rsatkichlari
indekslariga bo’linadi. 
Indekslar 
nazariyasida 
qaysi 
ko’rsatkich 
indekslashtirilsa, 
u 
indekslashtiriladigan miqdor
deyiladi. Umumiy indekslarda indekslashtirilayotgan 
miqdor so’zi o’rniga indekslashtirilayotgan belgi va uning vazni tushunchalari 
ishlatiladi. 
Masalan, 
narx 
umumiy 
indeksi 
hisoblanayotgan 
bo’lsa, 
indekslashtirilayotgan belgi baho hisoblansa, uning vazni sifatida mahsulot 
miqdori olinadi. 
Indekslarni bevosita hisoblashishga kirishishdan oldin, shu metodda 
qo’llaniladigan ramziy belgilar bilan tanishib chiqaylik. 
Hodisaning miqdori (soni) q; narxlar r; tannarx –z; unumdorlik 

harflar 
bilan belgilanadi. Joriy davr ko’rsatkichi “1” satr osti ishorachasi, o’tgan davr esa 
“0” –bilan ifodalanadi. “i” va “I” lar individual va umumiy indekslarni ifodalaydi, 
“

” – yig’indini bildiradi. 
Individual indekslar quyidagicha ifodalanadi: 

---

128 
mahsulot fizik hajmi indeksi
0
1
q
q
i
q

,
bu erda: q
1
va q
0
- joriy va o’tgan davrlarda ishlab chiqarilgan mahsulot 
hajmi. Bu indeks yuqorida ta’kidlaganimizdek, mahsulot fizik hajmini vaqt, hudud 
va ob’ektlar bo’yicha faqatgina bitta mahsulot uchun o’zgarish xarakterlaydi. 
Baho individual indeksi - i
p
=
,
0
1
p
p
bu erda: P
1
va R
0
– joriy va o’tgan davrlarda mahsulot bir birligini bahosi 
(narxi). 
Tannarx individual indeksi i
Z
=
,
z
z
0
1
bu erda: z
1
va z
0
– joriy va o’tgan davrlarda mahsulot birligini tannarxi.