Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Asosiy tayanch iboralar
: dinamika, dinamika qatorlari, payt dinamika qatorlari, 
davriy dinamika qatorlari, mutlaq o’zgarish, o’zgarish sur’ati, qo’shimcha 
o’zgarish sur’ati, bir foiz o’zgarishni mutlaq mohiyati, o’rtacha xronologik, 
o’rtacha geometrik, o’rtacha mutlaq o’zgarish, o’rtacha o’zgarish sur’ati, trend, 
valliss va mur mezoni, koks va styuart mezoni, sirg’anchiqli o’rtacha, analitik 
tekislash, 
mavsumiylik, 
bashoratlash 
(prognozlash), 
interpolyatsiya, 
ekstrapolyatsiya 

---

127 
11-MAVZU. IQTISODIY INDEKSLAR
 
1. Indekslar to’g’risida tushuncha va ularning turlari 
 
Indeks
so’zi lotincha “Index” atamasidan olingan bo’lib, belgi, ko’rsatkich 
degan ma’noni bildiradi. Lekin har qanday ko’rsatkich ham indeks deb 
atalavermaydi. Indeks – bu bevosita qo’shib bo’lmaydigan bo’laklardan tashkil 
topgan ikki to’plamni taqqoslashga aytiladi. 
Indeks metodi yordamida murakkab hodisalarning vaqt bo’yicha va hududiy 
o’zgarishi, reja va buyurtmalar bajarilishi o’rganiladi. Mana shu vazifalarga qarab 
indekslar quyidagi turlarga bo’linadi: 
dinamika
indekslari; 
hududiy
indekslar; 
reja
yoki 
buyurtmalarning
bajarilishi indekslari. 
Indekslar 
to’plam birliklarini qamrab olishiga qarab
yakka
va 
umumiy 
indekslarga bo’linadi. 
Yakka indekslar
to’plamning ayrim elementlarining 
o’zgarishini ta’riflaydi. Masalan, Toshkent shahrida 10 ta dehqon bozori mavjud. 
Hammasida olma, uzum, shaftoli va boshqalar sotiladi. Mana shu sotiladigan 
mahsulotlardan bittasining bahosi yoki miqdorining o’zgarishini o’rganmoqchi 
bo’lsak, individual indeksni qo’llaymiz. Barchasi bo’yicha o’rganmoqchi bo’lsak, 
umumiy indeks qo’llaniladi. 
Indeks metodi o’rtacha ko’rsatkichlarning o’zgarishini o’rganishda ham keng 
qo’llaniladi. Ma’lumki, o’rtachalarni o’zgarishiga faqat o’rtalashtirilayotgan 
belgini o’zgarishi emas, balki shu to’plam tarkibining o’zgarishi ham ta’sir qiladi. 
Demak, o’rtachaning o’zgarishiga ikki