Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

3. Sifat ko’rsatkichlari indekslari 
 
Indekslar yordamida nafaqat miqdor ko’rsatkichlari, balki 
sifat 
ko’rsatkichlari
ham o’rganiladi. Ularga 
baho, tannarx, hosildorlik, mehnat 
unumdorligi, rentabellik darajasi 
va boshqalar kiritiladi. Bu ko’rsatkichlar 
bo’yicha ham individual va umumiy indekslar hisoblaniladi. Masalan, hosildorlik 
individual indeksini hisoblash uchun, joriy yilda bir gektar erdan olingan hosilni 
o’tgan yilga nisbati olinadi.
i
u
=U
1
:U
0
bu erda U-hosildorlik, ts/ga 
Baho umumiy indeksini agregat shaklda hisoblash uchun, bizga har bir tovar 
bo’yicha uning bahosi va sotilgan miqdori to’g’risida ma’lumotlar ma’lum bo’lishi 
kerak. Bu ma’lumotlar to’plangandan keyin joriy davr qiymatini o’tgan davr 
qiymati bilan taqqoslaymiz. Lekin o’tgan davr qiymati joriy davr miqdori bo’yicha 
hisoblanadi, ya’ni 

p
0
q
1
. Umumiy agregat indeks quyidagi ko’rinishni oladi:
1
0
1
1
1
0
1
0
1
0
1
1
1
1
1
1
...
...
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
q
p
I
n
n
n
n
p


















bu erda: R
1
va R
0 
– joriy va o’tgan davrlarda mahsulot bahosi; q
1
– joriy davrdagi 
mahsulot miqdori (hajmi). 
Yuqorida keltirilgan indeksda (J
p
) vazn sifatida joriy davrdagi mahsulot 
miqdori olingan (q
1
). Nega? Bunday qilishdan maqsad,
birinchidan
, agarda indeksning sur’atidan maxraji ayrilsa, joriy davrda o’tgan 
davrga nisbatan sotuvchining tovarlar bahosining o’zgarishi hisobidan olgan 
foydasi (zarari) kelib chiqadi. Boshqacha aytganda, xaridorning baho o’zgarishi 
hisobidan tejab qolgan yoki ortiqcha sarflangan xarajatlarining miqdori kelib 
chiqadi.
Ikkinchidan
, agregat indeksni joriy davr miqdorlarida hisoblash bilan biz 
baho, miqdor va qiymat o’rtasidagi indekslarni o’zaro bog’liqligini saqlab qolamiz. 
Shunday haqiqat mavjud, o’zaro bog’liq ko’rsatkichlar asosida hisoblangan 
indekslar ham o’zaro bog’langan bo’lishi kerak. 

---

131 
Ma’lumki,