Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Indeksatsiya
- bu fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish bo’yicha davlat 
umumsiyosatining bir turi bo’lib, aholining, ayniqsa qashshoq qatlamdagi 
fuqarolar 
(pensionerlar, 
nogironlar, 
ko’p 
bolali 
oilalar, 
shuningdek 
stipendiatlar)ning pul daromadlarini va ularning sotib olish qobiliyatini saqlab 
qolishga qaratilgan. 
Indeksatsiya bir yo’lakay beriladigan ish haqi, nafaqa, stipendiya va boshqa 
turdagi daromadlarning darajalarini qayta ko’rish yo’li bilan ham bajarilishi 
mumkin. Indeksatsiya ob’ekti bo’lib, quyidagilar hisoblanadi: pensiyalar; 
stipendiyalar; sotsial nafaqalar (ko’p bolali oilalarga, ishsizlarga, vaqtinchalik ish 

---

300 
qobiliyatini yo’qotganlarga va boshqalar.); mulk shaklidan qat’iy nazar barcha 
korxona, muassasa va tashkilotlarda band bo’lgan xodimlarning ish haqi; xalq 
bankiga qo’yilgan omonat pullar; davlat zayomlari va boshqa qimmatli qog’ozlar 
va boshq. 
Indeksatsiyani amalga oshirishda iste’mol buyumlariga bo’lgan baho indeksi 
asos qilib olinadi. 
Jahon amaliyotida asosan ikki usulda indeksatsiya qilish ma’lum: avtomatik; 
yarimavtomatik (shartnoma asosida). 
Avtomatik usulda
ish haqi bahoning o’sishi sur’atiga qarab mutanosib 
ravishda oshiriladi va aholining zarar ko’rgan daromad qismi to’la qoplanadi. 
Ammo bu usul ish haqining samarali tashkil qilinishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, 
chunki bunda ish haqining oshishi mehnat unudorligi bilan bog’lanmagan holda 
bajariladi. 
Yarim avtomatik usulning
mohiyati quyidagidan iborat: bahoning 
oshishini hisobga olgan holda ish haqini qanchaga oshirish uchta tomon ishtirokida 
(davlat, kasaba uyushmalari va ishlovchilar) shartnoma tuzish yo’li bilan echiladi. 
Bu usul jahon umumiy bozorida qatnashuvchi mamlakatlarda kengroq qo’llaniladi. 
Indeksatsiyani amalga oshirishda eng kam iste’mol savati tarkibini aniqlash 
zaruriyati tug’iladi. Bu savatning o’zi juda shartli qilib olinadi. Insonga zarur 
bo’lgan oziq-ovqat, sanoat mollari va xizmatlarning tirikchilik uchun kifoya 
qiladigan hajmi «ite’mol savati» deb ataladi. Bunda gap eng zarur talablarni bir 
amallab qondirish va kuchni tiklash haqida boradi, ya’ni shu narsalarsiz inson 
odamlardek hayoti kechirishi amri mahol bo’lib qoladi. 
Aholi daromadlarini muzlatish deganda aholi pul daromadlarining o’sishini 
sekinlashtirish yoki to’xtatib qo’yishga qaratilgan siyosat hamda qo’llaniladigan 
chora-tadbirlar tushuniladi. Bu siyosat ikki maqsadni ko’zlaydi: pulning bozor 
muomalasiga tushishini susaytrish orqali inflyatsiyaga qarshi turish; aholi 
daromadini o’stirmay davlat, korxona, tashkilotlar daromadini oshirib qo’shimcha 
jamg’arma hosil qilish va shu yo’l bilan investitsiya uchun imkon berib, iqtisodiy 
o’sishni ta’minlash. 

---

301 
3-jadval