Fiziologiyasi va gigiyenasi

3. 4. Organizm funksiyalarining koordinatsivasi
Koordinatsiya haqida tushuncha. 
Organizmdagi barcha a 'z o ­
lar va tizim larning faoliyati kelishilgan holda bajariladi. Tashqi va 
ichki muhit ta'sirotlariga organizm bir butun-yaxlit holda reaksiya 
qiladi. Organizmning turli tizimlari faoliyatining bir butun holda 
birlashishi (integratsiva) va muhitni turli sharoitlariga organizmni 
moslashishiga olib keluvchi o'zaro aloqasi. kelishishi (koordinatsi­
ya) markaziy asab tizimi faoliyati bilan bog'liq.
Um um iy oxirgi vo"! tamoyili. 
M arkaziy asab tizim ining koor- 
dinatsiyalovchi faoliyatining morfologik asosi bo'lib, umumiy 
oxirgi у о ' 1 hisoblanadi. Q o 'z g ’alishni markaziy asab tizim iga olib 
boruvchi markazga intiluvchi nerv tolalari (afferent), organizm ­
da efferent neyronlarga (markazdan qochuvchi) nisbatan qariyib 
5 martaga ko'pdir.
M arkazga intiluvchi tolalar bilan markazdan qochuvchi tolalar 
orasidagi bunday nisbatni Sherrington chizma ravishda katta qabul 
qiluvchi teshikcha va tor-chiquvchi teshikka ega bo'lgan voron- 
ka shaklida tushuntirib berdi. Katta qabul qiluvchi teshikdan nerv 
impulsari asab tizimi markaziga tushsa, qo'zg 'alish lar effektorga 
uncha k o'p bo'lm agan miqdorda yetib boradi. Bunday holatda bit­
ta markazga intiluvchi neyronga ega bo'lgan yo'lda turli retseptor 
zonalardan juda ko'plab impulslar uchraydi. «Umumiy oxirgi yo'l» 
uchun o 'zig a xos kurash yuzaga keladi. Markaziy asab tizim ida 
va uning o 'sh a pavtdagi funksional holati markazga kelgan katta 
miqdordagi nerv impulslaridan qavsisi oxirgi umumiy yo'Iga ega 
bo'lishini aniqlab beradi.
M arkaziy asab tizim idagi irradiatsiya va induksiya. 
U yoki 
bu retseptorni q o 'zg 'atish natijasida yuza keladigan q o 'zg 'alish im-
78
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pulslari markaziy asab tizimiga tushganidan keyin, uning qo'shni 
qismlariga tarqaladi. Markaziy asab tizim idagi qo'zg'alishning 
bunday tarqalishi