Fiziologiyasi va gigiyenasi

Qaytar bog‘lanish tamovili. 
M arkaziy asab tizimi bilan ish- 
ni bajaruvchi a'zolar orasida to 'g 'ri dan to 'g 'ri bog'lanish borligi 
singari, qaytar bog'lanish ham mavjud. Retseptorlarga ta ’sirotch- 
ilar ta ’siri natijasida harakat reaksiyasi yuzaga keladi. Bu reaksi­
yalar natijasida effektor a ’zolardan - muskullardan nerv impulslari 
markaziy asab tizim iga tushadi. Bu afferent (markazga intiluvchi) 
impulslari ikkilamchi doimiy ravishda harakat a ’zolarining holati 
haqida signallar berib turadi va ushbu signallarga javob reaksiyalari 
markaziy asab tizim idan muskullarga quyidagi harakat fazalarining 
yoki faoliyat sharoitiga mos holdagi harakatlarining o'zgarishini 
qamrab oluvchi yangi impulslar tushadi. Demak, boshqaruvchilar 
(asab markazlari) bilan boshqariluvchi jarayonlar orasida halqasi- 
mon o'zaro aloqa bo'lib, bu reflektor yoy haqida emas. balki reflek­
tor halqa yoki reflektor zanjir haqida gap yuritish uchun asos b o 'la ­
di. Reflektor halqaning tuzilishi periferik qismining alohida-alohi- 
daligi bilan reflektor yoyining tuzilishidan jiddiy farq qiladi.
Reflektor halqa ish bajaruvchi organni, afferent neyronlarni va 
qo'shim cha neyronlar tizimining retseptorlari shaklidagi qo'shim - 
cha zvenolari bo'lib reflektorli halqani m arkazdan qochuvchi ney- 
ronlariga ikkilamchi afferent impulslarini o'tkazadi.
Ikkilamchi afferentli im pulsatsiya (qayta bog'lanish) asab 
tizimi tom onidan bajariladigan koordinatsiya m exanizm larida juda 
muhimdir. Harakat m uskullarining sezuvchanligi buzilgan kasallar- 
da, ayniqsa, yurish o'zining tekisligini yo'qotib koordinatsiyalan- 
may qoladi. Bunday kasallarda markaziy asab tizimi, harakatlar 
ustidan o'zining nazoratini yo'qotadi.
Qaytar bog'lanish tufayli faqatgina harakatlar natijasi haqida 
gap yuritmasdan, balki o 'z faolivatimizga o'zgartirishlar kiriti- 
shimiz va y o ‘1 qo'yilgan xatolarni tuzatishim iz mumkin. Xullas, 
kerakli samara bilan ta'm inlovchi organizm faoliyati koordinatsi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

valangan faqatgina miyadan ishchi organgacha bo'lgan to 'g 'rid a n
to 'g 'ri bog'lanish yetarii emas. balki bajarilayotgan harakatlarning 
hatoligi yoki to 'g 'rilig i haqidagi signallarni ishchi a'zolarga olib 
boruvchi qaytar bog'lanish ham muhimdir.
Qaytar bog'lanish yordamida organizmdagi funksiyalarning 
o'z-o 'zid a n boshqarilishi haqidagi ko'plab misollar fiziologlar 
uchun m a'lum . bularga qon tomirlaridagi retseptorlardan markaziy 
asab tizim iga tushayotgan impulslar hisobiga arterial qon bosimini 
doimiy darajada saqlab turishi yoki nafas olishni boshqarilishida 
o'p k a va nafas muskullaridagi retseptorlardan kelayotgan impulsat- 
siyaning ahamiyatlari kiradi.