A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

b
) sug‘oriladigan ekin yerlarning qiymati bir vaqtning o‘zida namli ekinzor va 
suvning qiymatini o‘z ichiga oladi;
v
) sug‘oriladigan yerlar uchun barcha turdagi to‘lovlar bir vaqtning o‘zida 
sug‘orish suvi uchun ham to‘lovlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu hulosalar qishloq 
xo‘jalik suvidan foydalanishda bozor tamoyillarini ishlab chiqish va tadbiq etish 
asosida yotishi zarur deb hisoblaymiz.
Yer resurslarinito‘la qayta ishlab chiqarish siklining masalalarini tadqiq qilish 
yuqorida qayd qilinganlarga qo‘shimcha sifatida Yerning quyidagi xususiyatlarini 
ajratishga imkon beradi (17-rasm): 
-boshqa ishlab chiqarish vositalaridan farqli o‘laroq,yerning asosiy ishlab 
chiqarish vositasi sifatida qayta tiklash (tuproq unumdorligi)nisbatan murakkab 
biologik jarayondir hamda vaqt bo‘yicha, qoidaga binoan, boshqa ishlab chiqarish 
vositalarining qayta ishlab chiqarish sikllari bilan bir xil emas (masalan, kapital, 
mehnat, suv). Bu xususiyatni hisobga olish qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishni 
rejalashtirishda hamda yerdan foydalanish samaradorligini baholashda muhimdir. 
-asosiy ishlab chiqarish vositasi sifatidagi yerni qayta ishlab chiqarishni (tuproq 
unumdorligi) uni to‘g‘ridan–to‘g‘ri foydalanish jarayonida ham (mahsulot oshirish 
jarayonida), ishlab chiqarish jarayoni tugaganidan so‘ng ham (vegetatsiya davri) 
amalga oshirish mumkin. Bu bilan u boshqa ishlab chiqarish vositalarini qayta ishlab 
chiqarish xarakteridan tubdan farq qiladi. Ushbu xususiyatni hisobga olish qishloq 
xo‘jalik ishlab chiqarishini rejalashtirishda yerlardan foydalanish samaradorligini 
baholashda ham muhimdir. 

---

103 
17-rasm. Tabiiy resurs sifatidagi yer xususiyatlarining turlari. 
-qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishning yangi sikli (yangi vegetatsiya davri) 
qishloq xo‘jalik yili tugaganidan so‘ng tuproq unumdorligini qayta tiklamasdan ham 
(ishlab chiqarishning to‘la sikli tugaganda) amalga oshirish mumkin, shu bilan bir 
vaqtda boshqa ishlab chiqarish vositalarini qayta ishlab chiqarmasdan turib uni 
amalga oshirish mumkin emas, bu ham yerning asosiy ishlab chiqarish vositasi 
sifatidagi xususiyati (biologik) hisoblanadi. Bunday holatda yerni to‘la qayta ishlab 
chiqarish sikli (asosiy ishlab chiqarish vositasi sifatida) iqtisodiy mahsulotni to‘la 
qayta ishlab chiqarish sikli bilan to‘g‘ri kelmaydi (boshqa ishlab chiqarish 
vositalaridan farqli o‘laroq);
 
-sug‘oriladigan dehqonchilik regionlarida tuproq substansiya sifatida yerning usti 
qatlami va sug‘orish suvining organik yaxlit holati sifatida gavdalanadi hamda faqat 
shu sifatda asosiy ishlab chiqarish vositasi bo‘ladi. Ushbu xususiyatni yer va suv 
resurslarini qiymat baholashda, yer va suvni soliqga tortishda, qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarini ishlab chiqarishga sarf-harajatlarni hisoblashda va qator boshqa 
masalalarni hal qilish hisobga olish zarur; 
-yerni tabiiy resurs sifatida bozor munosabatlariga tortish unga tovar 
xususiyatini beradi, buni yerga bozor bahosini belgilashda va yer bilan turli 
harakatlar sodir etishda hisobga olish zarur; 
Tuproq-yerning maxsuldor qatlami 
Ishlab chiqarish vositasi –tabiyat maxsuli
Bir joydan boshqasiga ko’chmaydi 
Chegaralangan o’lchamlar 
Ishlab chiqarish vositasi sifatida 
emirilmaydi 
Barcha tirik organizmlarni saqlash asosi 
Bozor sharoitida tovar shakli 
Boshqa ishlab chiqarish vositalari bilan 
(yollar,kanallar) bog’liqlik 
Tuproq unumdorligini tiklamasdan
yangi siklni amalga oshirish mumkin