O‘zbekiston tarixi

 
2. Kommunistik mafkura hukmronligining o‘rnatilishi hamda uning milliy 
madaniyat va ma’naviyatga salbiy ta’siri 
Inson uchun moddiy farovonlik juda muhim, lekin buning o‘zi kifoya 
qilmaydi. Insonning madaniy, ma’naviy ehtiyojlari yetarli darajada 
qondirilmasligi jamiyatdagi barqarorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatishi muqarrar. 
Bunga tarix shohid.
Ana shu muammolarning sovetlar davrida qo‘llanilgan usullar bilan o‘z 
yechimini topmaganligi, amalga oshirilgan islohotlarning mahalliy aholi 
turmush tarziga, dunyoqarashiga, milliy va ma’naviy qadriyatlariga salbiy 
ta’siri, ularni to‘liq qondirish borasida rasmiy hokimiyat ko‘rgan chora-
tadbirlarning hayotga tatbiq qilinishi va ularning qanday ayanchli oqibatlarga 
olib kelganligini yoritish mavzuning mohiyatini tashkil qiladi.
173

---

Madaniyat va ma’rifat sohasida amalga oshirilgan o‘zgarishlar xususida 
so‘z yuritishdan oldin 20-yillar oxiri va 30-yillarning boshlarida bu sohada 
yuzaga kelgan vaziyatni yana bir eslash zarur. Xo‘sh, bu boradagi ahvolni 
qanday baholash mumkin? 
Sovet hokimiyati turli nayranglar bilan o‘zining siyosiy mavqeini 
mustahkamlab olgan bo‘lishiga qaramay, ma’naviy va madaniy sohada 
aholining bir butun, yakdil dunyoqarashini shakllantira olmadi.
Xalq ta’limi
. Bu davrda maktab yoshidagi bolalarning faqat 16 % 
o‘qishga jalb qilingan, qishloq sharoitida esa bu ko‘rsatkich 10–12 % dan 
oshmagan. Ta’lim sifati to‘g‘risida so‘z yuritmasa ham bo‘ladi, chunki 
o‘quvchilar bir yil davomida 90–93 kun tahsil olganlar, xolos. Qolgan 
vaqtlarda qishloq xo‘jaligi ishlariga jalb qilinganlar. Maorifda muayyan bir 
tizim yetakchi o‘rinni egallab ulgurmagan edi. 1927 yilda o‘qishga jalb 
qilingan yoshlarning 3–4 % eski uslub maktablarida (diniy maktablar), 30–
35 
% isloh qilingan maktablarda (jadid maktablari), 10–15 
% sovet 
maktablarida bilim olganlar
1
. Demak, yoshlarning asosiy qismi savodsizlar 
bo‘lib chiqadi. Bunga ham ma’lum ma’noda bolsheviklarning ta’lim 
sohasidagi siyosati sababchi edi, desak xato bo‘lmaydi, chunki u qaror 
topgan eski tizimni sindirishga qaratilgan edi.