zarur. O‘shanda turmushimizda uchrab
turgan dilni siyoh qiluvchi
voqealarning barham topishiga erishamiz.
Madaniyatning ma’naviy jihatlaridan biri – dunyoqarash. Insonning ilmiy
dunyoqarashi madaniyatni ilmiy boshqarish jarayonidagina shakllanadi.
Madaniyatning ijtimoiy turmushdagi ma’naviy omillari estetik did va estetik
madaniyatdir. Estetik did voqelikdagi, ya’ni tabiat va insondagi go‘zallikni,
nafosatni chuqur idrok etish, uni baholash,
undan zavqlanish, o‘zida
go‘zallikni chuqur his qila olishni shakllantirish ko‘nikmasining majmuidan
iborat bo‘lsa, estetik madaniyat estetik did orqali his etilgan va baholangan
g‘oyalarni amaliy hayot talablari bilan bog‘lashdir. Zero, milliy xususiyatlar
estetik did va estetik madaniyatda yanada aniqroq ko‘rinadi. Inson ichki
tuyg‘ulari, ehtiyojlari va hayotga munosabatini ifodalagani uchun millatga
xos betakror belgilar odamlarning estetik didi
va madaniyatida aks etib
turadi.
Shu sohadagi ulug‘vor vazifalardan biri ta’lim va tarbiya tizimini isloh
qilishdan iborat. U respublikada quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
birinchidan, ta’lim tizimini yangi, ya’ni bozor sharoiti talablariga
moslashtirish;
ikkinchidan, mustaqillik tufayli milliy va tarixiy qadriyatlarning tiklanish
imkoniyatlarini ta’lim tizimiga yoyish;
uchinchidan, tayyorlanayotgan kadrlarning malakasini
jahon standartlari
darajasiga ko‘tarish.
Shu munosabat bilan ta’lim quyidagi bosqichlarda amalga oshirilmoqda:
1) maktabgacha ta’lim – uch yoshdan olti yoshgacha;
2) boshlang‘ich ta’lim 1–4-sinflarni o‘z ichiga oladi, o‘qish 6–7 yoshdan
boshlanadi;
3) umumiy ta’lim – 5–9-sinflar doirasida bilim beriladi;
4) o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi – o‘qish muddati uch oydan kam
bo‘lmagan
akademik litseylar, kasb-hunar letseylari, kollejlar;
5) oliy mutaxassislik ta’limi – odatda, 18–19 yoshdan boshlanib, kamida
4 yil davom etadi.
Oliy mutaxassislik ta’limi bakalavrlik hamda magistraturaga bo‘linadi.
Bakalavrlik muayyan yo‘nalish bo‘yicha bazaviy ta’lim berish demakdir.
Unda o‘qish muddati kamida 4 yil davom etadi, u oliy ma’lumot
va tayanch
mutaxassislik diplomini olish bilan tugaydi. Magistratura – aniq
mutaxassislik bo‘yicha oliy kasbiy ta’lim bo‘lib, bakalavrlik negizida yana 2
yil davom etadi. Yakuniy kvalifikatsiya davlat attestatsiyasi va magistrlik
diplomini himoya qilish bilan yakunlanadi;
6) aspirantura – nihoyasiga yetkazilgan magistrlik negizida 3 yil davom
etadi.
7) Doktorantura – doktor ilmiy darajasi uchun 3 yil davom etadi.
Dissertatsiya himoyasidan keyin fan doktori ilmiy darajasi beriladi.
Qo‘shimcha kasbiy ta’limga qayta tayyorlash va malaka oshirish kiradi.
Ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlarni hayotga tatbiq etish uni bosqichma-
bosqich o‘tkazish prinsipi asosida olib boriladi.
226
Birinchi bosqich – 1997–2001 yillar. U 4 yil mobaynida joriy etildi. Bu
bosqichda quyidagi vazifalar bajarildi: milliy dasturni amalga oshirishning
boshlanishi; yangi talablarga javob beradigan
pedagogik kadrlarni
tayyorlash; o‘quv standartlarini yaratish va yangi o‘quv dasturlari ustida
ishlash; umumta’lim maktablarini tuzilishi jihatdan qayta qurish; uzluksiz
ta’lim-tarbiya tizimiga asos soladigan tadbirlarni amalga oshirish; ijtimoiy
himoyalash, kafolatlash.
Ikkinchi bosqich – 2001–2005 yillarni o‘z
ichiga olib, bunda milliy dastur
keng miqyosda to‘liq amalga oshiriladi.
Uchinchi bosqich – 2005 yildan keyingi yillarga mo‘ljallangan bo‘lib,
to‘plangan barcha tajribalarni tahlil etish va umumlashtirish asosida kadrlar
tayyorlash tizimi umumlashtiriladi. Hozir davlatimiz jahon davlatlari bilan
birgalikda ta’lim va tarbiya tizimini davr talablari darajasida
takomillashtirish borasida muvaffaqiyatli ish olib bormoqda.
Respublikada «Kamolot», «Umid», «Ulug‘bek» yoshlar jamg‘armalari,
«Ma’naviyat va ma’rifat» markazi, «Jahon adabiyoti» jurnalining tashkil
qilinishi, «Sharq taronalari» xalqaro
festivalining Samarqandda
o‘tkazilayotgani keng jamoatchilikning katta qiziqishini uyg‘otmoqda.
Bugungi kunda O‘zbekistondagi 59 ta oliy, 258 ta o‘rta maxsus, 75 ta
kollejlarda jami 360 ming nafar talaba bilim olmoqda.
Mustaqillik sharoitida yashash va ishlash respublikamizdagi har bir inson
qalbini g‘ururga to‘ldirish bilan birga, ularga ulkan mas’uliyat ham yuklaydi.
Respublika ilmiy jamoatchiligi oldida turgan asosiy vazifa ma’naviy
hayotimiz, ilm-fan rivoji va barcha izlanishlarimizni eski mafkura
qoldiqlaridan xalos etish, tozalashdir. Respublika ilmiy jamoatchiligi ustuvor
soha – madaniyat
va uning milliy manbalari, o‘zlikni anglash, estetik didni
tarbiyalash, ta’lim va tarbiyani isloh qilish yo‘lidagi harakatlarda ongli,
vijdonan ishtirok qilishni o‘z oldiga vazifa qilib qo‘yadi.
227
