O‘zbekiston tarixi

Каримов
 
И
. 
А
. 
Хавфсизлик
ва
барқарор
тараққиёт
йўлида
. 
Т
. 6. – 171-
б
. 
2
Каримов
 
И
. 
А
. 
Ватан
саждагоҳ
каби
муқаддасдир
. 
Т
. 3. – 194-
б
.
211

---

ham mustaqillikka ega bo‘ldi, ilgarigidek vazirliklarga emas, tarmoq 
konsernlari, korporatsiyalari va uyushmalariga birlashdi. 
Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida mulkiy islohotlarga katta 
ahamiyat berildi. Chunki mustaqillik tufayli sobiq sovet davridagi 
monopollashgan davlat mulkidan xilma-xil mulkchilikka o‘tish bozor 
iqtisodiyotining asosiy shartiga aylandi. Prezident I. A. Karimov e’tirof 
etganidek, «mulkchilik masalasini hal qilish bozorni vujudga keltirishga 
qaratilgan butun tadbirlar tizimining tamal toshi bo‘lib xizmat qiladi»
">1
. 
Mulkiy islohotlar mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish to‘g‘risidagi qonunlarga binoan amalga oshirilib, u ko‘p 
ukladli iqtisodiyotni yuzaga keltirishning asosiy sharti bo‘lib qoldi. Bu 
islohotlar bosqichma-boqich amalga oshirildi. 
Iqtisodiy islohotlarni bosqichma-boqich amalga oshirish prinsipiga asosan 
narxlarni erkinlashtirish tadbirlari amalga oshirildi. Narxlar birdaniga erkin 
qo‘yib yuborilmadi. Narx ustidan davlat nazorati saqlab qolinib, u 
bosqichma-bosqich erkinlashtirildi. Narxlarning birdaniga qo‘yib yuborilishi 
aholini iqtisodiy qiyin ahvolga solishi muqarrar edi. Aholini ijtimoiy himoya 
qilish maqsadida dastlab eng muhim iste’mol tovarlariga dotatsiyali narxlar 
qo‘llandi. 1992 yildan boshlab texnika vositalari va ayrim iste’mol 
mollarining narxlari erkinlashtirildi. 1994 yilning kuzida iste’mol 
mollarining narxi erkin qo‘yib yuborildi, ammo ayrim tovarlar uchun 
dotatsiyalangan narxlar saqlab qolindi. Iqtisodiy islohotlarning birinchi 
bosqichi rejali davlat narxlaridan erkin narxlarga o‘tish bilan yakunlandi. 
Iqtisodiy islohotlarning ikkinchi bosqichining (1994 yilning o‘rtalaridan 
1997 yilning o‘rtalarigacha) asosiy vazifalari quyidagilardan iborat bo‘ldi: 
davlat mulkini xususiylashtirishni davom ettirish, iqtisodiy-moliyaviy 
barqarorlikni ta’minlash, milliy pul – so‘mning qadr-qiymatini 
mustahkamlash, iqtisodiyot strukturasini tubdan qayta qurishga erishish. 
Islohotlarning ikkinchi bosqichi o‘zbek milliy puli – so‘mning 1994 yil 1 
iyulda muomalaga kiritilishidan boshlandi. 1994 yilning 1 yanvarida rubl 
muomaladan chiqarib yuborildi. So‘m-kuponlar 1994 yilning 1 iyuligacha 
muomalada bo‘lib, keyinchalik 1000:1 nisbatida yangi so‘mlarga 
almashtirildi. Shu kundan boshlab, o‘zbek so‘mi milliy valuta vazifasini 
o‘tay boshladi. O‘rta va yirik korxonalarni xususiylashtirish miqyosi 
kengaydi. Davlat mulkini xususiylashtirish davom etib, ko‘pgina korxonalar 
yopiq va ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlariga aylantirildi. 
Xususiylashtirish jarayoni oqibatida aholi o‘rtasida mulkdorlar safi kengayib 
bordi. Investitsiya kompaniyalari (XIF) xususiylashtirilgan korxonalar 
aksiyalarini aholiga sotish bilan shug‘ullandilar. Davlat korxonalarini 
xususiylashtirishdan tushgan mablag‘ning 50 % ularni rivojlantirish uchun 
sarflandi. 
Islohotlarning ikkinchi bosqichida iqtisodning o‘sishiga erishildi. Yalpi 
ichki mahsulot o‘sib bordi. Davlatning tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashi 
uning barqaror rivojlanishini ta’minladi. Katta miqdordagi investitsiyalar 
ishlab chiqarishni kengayotirishga sarflandi. Bu bosqichda iqtisodda chuqur 
1
O‘sha manba. – 202-b.
212

---

tarkibiy siljishlar yuz berdi. Iqtisod milliy manfaatlarni ko‘zlab tubdan qayta 
qurila boshlandi. Bozor infrastrukturasi shakllandi. Iqtisodiyotda yangi 
sohalar (avtomobil sanoati va boshq.) paydo bo‘ldi. 
Bu davrdagi iqtisodiy o‘zgarishlar tufayli mamlakatda sanoat ishlab 
chiqarishi o‘sdi. Aholini ish bilan ta’minlash, ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirish va ichki bozorni tovarlar bilan to‘ldirishda sezilarli 
ishlar amalga oshirildi. 
Iqtisodiy islohotlar uchinchi bosqichining (1997 yilning ikkinchi 
yarmidan keyingi davr) asosiy vazifalari sifatida quyidagilar belgilandi: 
−
mulkdorlar sinfini shakllantirishni davom ettirish; 
−
iqtisodda raqobat muhitini yaratish; 
−
barqaror iqtisodiy o‘sishga erishish; 
−
mamlakatning eksport salohiyatini oshirib borish; 
−
bozor infratuzilmasini yanada rivojlantirish; 
−
mamlakatga chet el investitsiyalarini keng ko‘lamda jalb etish. 
Prezident I. A. Karimovning birinchi chaqiriq Oliy Majlisning XIV 
sessiyasidagi (1999 yil 14 aprel) «O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda» nomli 
ma’ruzasi va ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning I sessiyasida so‘zlagan 
nutqida ilgari surilgan g‘oyalar va takliflar islohotlarning uchinchi bosqichi 
uchun asos qilib olindi. Chunki ularda iqtisodni erkinlashtirish g‘oyasi ilgari 
surildi. Bu g‘oyaning asosiy jihatlarini quyidagilar tashkil etdi: 
– davlatning korxonalar va xususiy biznesni nazorat qilishini hamda 
boshqaruvchilik funksiyalarini qisqartirish; 
– jamiyatda mulkdorlar sinfi ko‘pchilikni tashkil qilishiga erishish; 
– xorij sarmoyalarini keng jalb qilish uchun huquqiy shart-sharoitlarni 
yaratish; 
– kichik, o‘rta va xususiy tadbirkorlikning hal qiluvchi mavqega ega 
bo‘lishiga erishish; 
– mamlakatning eksport salohiyatini mustahkamlash. 
Islohotlarning uchinchi bosqichida mulkdorlar sinfini shakllantirishga 
katta e’tibor berildi. Mulk egalari alohida ijtimoiy guruh – mulkdorlar sinfini 
tashkil etdi. Prezident I. Karimov ta’kidlaganidek, «birinchi galdagi asosiy 
vazifa – mulkdorlar sinfini shakllantirish masalasini tubdan hal etish lozim. 
Boshqacha aytadigan bo‘lsak, biz oldimizga qo‘ygan maqsadni – xususiy 
mulkchilik yetakchi o‘rinda turadigan ko‘p ukladli iqtisodiyotni barpo etish 
maqsadini amalga oshirishimiz kerak»
1
. Demak, mulkdorlar jamiyatning 
iqtisodiy jihatdan eng faol qatlamini tashkil etib, bozor iqtisodiyoti ularga 
tayanadi. 
Bu davrda kichik va o‘rta biznesni yanada rivojlantirish iqtisodni 
erkinlashtirishning asosiy mezoni deb belgilandi. Uchinchi bosqichda kichik 
va o‘rta biznesni xususiylashtirishni yana davom ettirib, yalpi milliy 
mahsulotda ularning ulushini kamida 25 % ga yetkazish vazifa qilib qo‘yildi. 
Bu davrda biznes o‘zini o‘zi moliyalashtirishi va ishlab chiqarishga jadal 
kirib borishi kerakligi rejalashtirildi. 
1