Ma’ruza matni

me‘yor va taktni his qilish
– bola shaxsi va faoliyatida turli pedagogik 
ta‘sirlar natijasida kelib chiqadigan o‘zgarishlar me‘yoriga nisbatan maxsus sezgirlik, qanday 
o‘zgarishlar ro‘y beradi, ular ijobiy yoki salbiymi, qaysi belgilar yordamida ular haqida xulosa 
qilish mumkin; 
aloqadorlik hissi – 
pedagogni o‘z faoliyatining kamchiliklariga nisbatan bo‘lgan 
sezgirligi, pedagogik jarayonga tanqidiy va javobgarlik hissiyotlari). 

---

MA‘RUZA MASHG‘ULOTLARI. 
18 
Yuqorida qayd etilganlar shuni ko‘rsatadiki, shaxsiy yondashuvni amalga oshirishda faqat 
bola shaxsini yoki faqat pedagog shaxsini rivojlanishi emas, balki ta‘lim jarayonining bir butun 
sub‘ektini rivojlanishi ko‘zda tutiladi. Yaxlit sub‘ektni rivojlanish ko‘rsatkichlari ma‘no (mazmun) 
tizimi bo‘lib hisoblanadi: bola ongidagi shaxsiy fikrlar tizimi va pedagog shaxsining shaxsiy, 
hayotiy mazmun va mazmunlar tuzilishi tizimi. 
3. Maktabgacha ta‘lim tizimining tuzilish tavsifi 
 
Maktabgacha ta‘lim tizimini isloh qilish – bu eng avvalo, maktabgacha muassasaga to‘g‘ri 
keladigan tartib yaratishdir. Bundan kelib chiqqan holda, maktabgacha tarbiya muassasasiga bolalar 
tarbiya va ta‘limiga davlat qo‘ygan talablarga javob beradigan muassasa deb qarash kerak. 
Ota-onalar ehtiyojlariga mos holda ularga maktabgacha tarbiya muassasasini - turi, xili va 
sohasiga qarab tanlash huquqiga egaligini ta‘minlash.
Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasida turli maktabgacha tarbiya muassasalar tizimi 
tashkil etilgan: 
turlari
bo‘yicha – maktabgacha muassasalar, ―maktabgacha ta‘lim muassasasi – 
boshlang‘ich maktab‖ komplekslari, ―Mehribonlik‖ uylari, ―bolalar qishlog‘i‖; 
xususiylik shakli
bo‘yicha – davlat va nodavlat; bolalar bilan ishlash yo‘nalishi bo‘yicha: umumiy, maxsus va 
sanator. 
Maktabgacha ta‘lim tizimi murakkab tuzilishga ega. Maktabgacha ta‘lim tuzilishi 2 tarkibga 
ega – maktabgacha ta‘lim muassasalari va maktabgacha ta‘limni ishlashi va rivojlanishini 
ta‘minlovchi xizmatlar. 
Maktabgacha ta‘lim muammolariga qaratilgan asosiy halqa maktabgacha tarbiya muassasasi 
bo‘lib hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda hududning asosiy muammolaridan biri guruhlarning to‘lish normalarini, 
aholining turli maktabgacha muassasalarga bo‘lgan ehtiyojlarini, ekologik sharoitni hisobga olgan 
holda qishloq, hudud va shaharlarda loyihalar bo‘yicha maktabgacha muassasalar qurish. Loyihalar 
musiqa va jismoniy tarbiya zallari, tasviriy san‘at studiyalari, basseynlar, o‘yin xonalari, har bir 
guruh uchun alohida yotoqxona va o‘yin xonalari, o‘g‘il va qiz bolalar uchun alohida xojatxonalar, 
tarbiyachilarga psixologik yordam xonalari qurishni ko‘zda tutishi lozim. Ma‘muriy xo‘jalik 
xonalari rejalashtirilganda, xodimlar ishlashi uchun qulay shart-sharoit yaratish kerak. 
Yangi binolar qurish va eski binolarni ta‘mirlash individual loyihalar bo‘yicha amalga 
oshirilganda maqsadga muvofiqdir. Bu binolarda 6ta guruhdan ko‘proq guruhlarni joylashtirish 
mumkin emas. Bolalar uchun mo‘ljallangan xonalarda ularni turli faoliyati uchun qulaylik yaratish 
kerak. Guruh xonalarini funksional o‘zgaruvchan jihozlar bilan jihozlash. Ular joylashishini 
o‘zgartirish oson bo‘lib, guruh xonasini turli variantlar bo‘yicha fazoviy bezatish mumkin. 
Maktabgacha ta‘lim muassasalari rivojlanuvchi predmetlar muhitini tashkil qilishga, ya‘ni 
bolaning ma‘naviy, jismoniy va psixik ko‘rinishi rivojlanish mazmunini funksional 
modellashtiruvchi, bola faoliyatini material ob‘ekti tizimiga alohida e‘tibor qaratishi kerak.
Bolalikni rivojlantiruvchi predmet muhiti – bola shaxsi va faoliyati to‘liq rivojlanishini 
ta‘minlovchi sharoitlar tizimidir. U bolaning to‘laqonli jismoniy, estetik, bilish va ijtimoiy 
rivojlanishi uchun zarur bir qator tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi. Ularga: tabiat muhiti va 
ob‘ektlari, madaniy landshaftlar (ko‘rinishlar), jismoniy o‘yinlar va sog‘lomlashtiruvchi inshootlar, 
predmet-o‘yin muhiti, bolalar kutubxonasi, o‘yingoh, videoteka, dizayn studiyasi, muzey, musiqa-
teatr muhiti, mashg‘ulotlarni predmet-rivojlantiruvchi muhiti, kompyuter o‘yingohlari kiradi. 
Predmetli muhitga boshlang‘ich talab – uni rivojlantiruvchi xarakteridir. U o‘zining mazmun 
va jihatlari orqali ob‘ektiv holda har bir bolaning ijodiy faoliyati uchun sharoit yaratishi kerak; 

---