Xurramova zilola ilhom qizi bitiruv malakaviy ishi turkiston jadidlari qarashlarida xotin- qizlar va

-
qoidalariga yot, shuningsiz ham kishilarning yengil 
bo‘lmagan hayotini o‘g’irlashtirayotgan keraksiz va zararli urf
-
odatlar edi. Bu 
mavzuda Behbudiy “bizni kemuruvchi illatlar” maqolasida to‘y –hashamlar tufayli 
xalqning kambag’allashgan qismining ahvoli yanada o‘g’irlashayotganini bayon 
etadi. 
1905
-
yil rus inqilobidan keyin jadidlar o‘z faoliyatini yanada kengaytirdilar. 
Bunga Behbudiy singari peshqadam jadidlarning Moskva, Peterburg, Nijniyda 
bo‘lib o‘tgan siyosiy tadbirlar jumladan, Umumrossiya qurultoyida ishtirok 
etganligi, 
Zaki 
Validiy, 
Mustafo 
Cho‘qayev 
singari 
zakovat 
sohiblariningTurkistonga kelib, o‘zbek jadidlari bilan hamkorlik qilishlari 
Turkistonda yashovchi V. Chaykin singari ilg’or fikrli ruslar siyosiy faoliyatining 
jonlanishi jiddiy turtki berdi.
Ammo shu narsa aniqki , jadid matbuoti, adabiyoti, teatri va maktabi tufayli 
1905
-
1917
-
yillar orasidagi vaqtda Turkiston aholisining ijtimoiy ongi va ma’naviy 
hayotida muayyan miqdor o‘zgarishlar ro‘y berib, ular 1916
-
yil sifat 
o‘zgarishlariga aylandi. Nafaqat xalqning ilg’or vakillari, balki oddiy mehnat ahli 
ham 1917 –yil fevralida “oqpodshoning ag’darilgani ko‘tarinkilik bilan qarshi oldi. 
Fevral inqilobi jadidlar tomonidan tarixiy imkoniyat sifatida qabul qilingan. Buni 
ko‘p yashamagan bo‘sa-da tarixiy ahamiyatga ega Qo‘qonda tashkil etilgan 
Turkiston muxtoriyatining tashkil etilishida ko‘rishimiz mumkin. 

---

32 
Jadid ziyolilari tomonidan O‘zbekiston Milliy Universisetining poydevori 
qo‘yilgan. Bu ilmiy dargoh O‘rta Osiyodagi birinchi Oliy ta’lim muassasi edi. 
1918
-
yil 9 aprelda Munavvarqorining uyida to‘plangan ziyolilar faqat rus tilliklar 
o‘qishi mumkin bo‘lgan Turkiston Xalq dorilfunini tashkil etish maqsadida 9 
kishidan iborat tashkilot komissiyasini tuzadi. Unga Munavvarqori (rais), Burhon 
Habib, Iso To‘xtaboyev, Sodiq Abdusattorov, Murodbek,Murodxo‘ja, Muxtor 
Bakir, Abdusami Qori Ziyoyev va boshqalar kirgan edi
36
. Kommisiya Musulmon 
xalq dorilfununini ham ruscha Turkiston Xalq dorilfunini kabi uch bosqichda 
tashkil etadi. Shunday qilib, 1918