Xurramova zilola ilhom qizi bitiruv malakaviy ishi turkiston jadidlari qarashlarida xotin- qizlar va

-
69 
Xulosa………………………………………………………………….……70-72 
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….…73-76 
Ilova 
 

---

3 
KIRISH 
Bituruv malakaviy ishining dolzarbligi
.
Hozirgi kunda yurtimizda xotin –
qizlarning o’rni beqiyos darajada bo’lib, bularning barchasi mamlakatimizda 
ularga nisbatan ko’rsatilayotgan e’tiborning natijasidir. O’zbekiston Respublikasi 
prezidenti Sh. M.Mirziyoyev xotin –qizlar masalasiga to’xtalar ekan, o‘z 
nutqlarida shunday fikrlarni bildiradilar “onalar va bolalar sog’lig’ini muhofaza 
qilish, ayollarning turmush sharoitlarini hisobga olgan holda, ish bilan ta’minlash, 
opa
-
singillarimizning og’irini yengil qilish uchun har tomonlama imkoniyat 
yaratish, xotin –qizlarning ijtimoiy-siyosiy hayotimizdagi o‘rni va nufuzini 
oshirish bo‘yicha davlat siyosatini davom ettirishni biz o‘zimizning eng muhim 
vazifamiz deb bilamiz”
1
. 
Tarixga nazar tashlaydigan bo’lsak, mamlakatimizdagi xotin –qizlarning 
jamoat ishlaridagi faolligi , deyarli hayotning barcha jabhalarida o’z mavqeyiga 
ega bo’lishlari o’z –o’zidan bo’lib qolgani yo’q. Avvalo,
davlatimiz mustaqillikga 
erishgandan so‘ng,
o‘ziga xos tarzda rivojlanish konsepsiyasi ishlab chiqildi, bu 
jarayonda birlamchi vazifa qilib, milliy o‘zlikni anglash, kelajakda ma’naviy komil 
insonni tarbiyalash, milliy va umumjahon qadryatlarga tayanuvchi erkin 
demokratik davlatni barpo etish bosh vazifamiz qilib belgilandi. 
Shundan so‘ng, xalqimizning ma’naviy ongiga ta’sir etish, o‘z siyosatini 
amalga oshirish uchun Rossiya imperiyasi davrida soxtalashgan tariximizning 
haqqoniy tarzda yaratilishiga erishdek.
Shu o‘rinda Vatanimiz tarixida alohida 
o‘ringa ega bo‘lgan jadidlar harakati masalalari xolis va ilmiy asoslarga tayangan 
holda o‘rganishga kirishildi. Avvolo, mustaqillik yillarida jadidchilik tarixini 
yoritishga bag’ishlangan juda ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borildi. 
Jadid ziyolilari o’sha davrda (XIX asr oxiri XX asr boshlari) jahonning boshqa 
mamlakatlarida sanoat inqilobi bo‘lib, fan –texnika rivojlanayotgan bir paytda, 
Turkistonda ahvol ayanchli holga kelib, xalq o‘z qobig’iga o‘ralib qolganini ko’rib, 
chet davlatlarda o‘qib kelgan, u yerdagi hayotni ko‘rgan jadidlarimiz tomonidan 
1
Мирзиёев. Ш. Эркин ва фаровон демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо етамиз.–Т.: 
Ўзбекистон, 2016. –Б. 14.

---

4 
Turkistonni mustamlaka zulmidan qutqarish, mustaqillikga erishish, islohotlar 
orqali aholining ijtimoiy ahvolini yaxshilash uchun konseptual tarzda g’oyalar 
ishlab chiqildi. Jadid ziyolilari milliy mustaqillikga erishishning bosh yo‘li sifatida 
eng avvalo, aholining ma’naviy dunyoqarashini ko‘tarish, o‘sib kelayotgan yosh 
avlodni har tomonlama yetuk, ma’naviyati yuksak hamda ijtimoiy va siyosiy 
hayotda o‘z o‘rniga ega shaxs sifatida tarbiyalashni provard maqsadlari deb qabul 
qildilar. 
Ma’lumki, avvalo o‘sib kelayotgan yosh –avlod tarbiyasi birinchi galda 
ayollar qo‘lida edi, biroq bu davrda Turkistonda xotin –qizlarning o‘rni juda ham 
past, bo‘lib, bironta siyosiy huquqga ega emasdi, hattoki sud jarayonida ham 
ayollarning guvohligi aksariyat holatlarda inobatga olinmasdi, kundalik hayotda 
ham ayollarga bir buyum sifatida qaralar edi. Shuning uchun jadidlar o‘z 
g’oyalarida xotin –qizlar ijtimoiy hayotida keskin o‘zgarishlarni amalga oshirish 
masalasiga jiddiy tarzda ahamiyat berganlar. Ziyolilar jamiyatda xotin
-
qizlarga 
nisbatan azal –azaldan shakllangan munosabatni o‘zgartirmasdan, ularning oila va 
jamiyatdagi mavqeyini oshirmay, o’lkadagi mavjud vaziyatni isloh qilmasdan, 
mamlakatni rivojlantirib bo‘lmaydi deb hisoblaganlar. Ular xotin –qizlar huquqini 
poymol qilishga barham berishni, oilaning huquqiy asoslarini yangilashni, ularni 
ta’lim va ma’rifat jarayonlarida faol qatnashishga jalb qilishni yoqlab chiqdilar, 
chunki pirovardida millat, jamiyat va davlat taqdiri ma’lum darajada xotin
-
qizlar 
va oilaning ma’naviy jihatdan yetukligiga bog’liq hodisa edi. Milliy 
ma’rifatparvarlarimiz tomonidan xotin –qizlar masalasi bo‘yicha ilgari surilgan 
g’oyalar bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan masalalardan biridir. 
Jamiyatning poydevori oilada shakllanadi, jadidlar tomonidan to‘g’ri anglangan bu 
hodisa hozirgi kunda ham turli islohotlar orqali mustahkamlab borilmoqda. Shuni 
aytish joizki, jadidlarning xotin –qizlar masalasiga doir qarashlarini ilmiy jihatdan 
tahlil qilgan holda ochib berish va tarix saboqlaridan keyingi hayotimiz uchun 
foydalanish mavzuning amaliy ahamiyatini ko’rsatib beradi. 

---

5