Xurramova zilola ilhom qizi bitiruv malakaviy ishi turkiston jadidlari qarashlarida xotin- qizlar va

-
yilda Qo‘qonda Salohiddin Majidiy, Samarqandda 
Mahmudxo‘ja 
Behbudiy, 
1904
-
yil 
esa 
Toshkentda 
Munavvarqori 
Abdurashidxonovlar tomonidan yangi usuli jadid maktblari ochildi.1900
-
yilda 
Buxoroda Mulla Jo‘raboy asos solgan maktabning ochilishi uchun Amir 
Abdulaxadxon ruxsat bergan bo‘lsa-da, lekin ordan uch oy o‘tgach, uning faoliyati 
to‘xtatilib, muallimlari quvg’inga uchraydi. 1908
-
yili Buxoroda Mirza Abduvohid 
tomonidan “ Ta’lim o‘chog’i” nomli yana bitta maktab ochiladi, biroq uning 
faoliyati ham tez suratlarda to‘xtatiladi. Buxoro amiri Olimxon Qrim va 
Turkiyadan keladigan davriy nashr va adabiyotlarni man etadi, jadidchilik 
g’oyalarini ilgari surgan mahalliy nashrlar faoliyatini ta’qiqlaydi. “Usuli jadid” 
yopilayotgan bir vaqtda N. Ilminskiy usulida faoliyat ko‘rsatadigan maktablarga 
keng yo‘l ochib beriladi. Bu maktablar rus madaniyatini o‘lkada yoyishda asosiy 
rol o‘ynagan. 
Shunday bir vaziyatda jadid ziyolilarining sa’y
-
harakatlari bilan XX asr 
boshida jadidchilik harakati har tomonlama shakllandi. “usuli savtiya” maktablari 
ko‘payib, jadid matbuoti adabiyoti va teatri maydonga keldi. 

---

30 
1905
-
yil inqilobidan keyingi davrda milliy matbuot dunyoga keladi va bir 
qator yangi nashrlar chiqa boshladi. “Taraqqiy”,(1906 -1907, Toshkent , muharriri 
Ismoil Obidov), “Xurshid” (1906 -1907, Toshkent, muharriri Munavvarqori), 
“Shuhrat” (1907
-
1908, Toshkent, muharriri A. Avloniy), “Osiyo” (1908, Toshkent, 
muharriri Ahmadjon Bektimirov), “Buxoroyi Sharif” (1912
-
1913, tojik tilida, 
Buxoro,muharriri Mirjalol Yusufzoda, noshiri Mirbadalov), “Turon” (1912, 
Buxoro, muharriri Mirbadalov), “Samarqand” (1914, Samarqand, muharriri 
Mahmudxo‘ja Behbudiy), “Sadoi Farg’ona” (1914- 1915, Qo‘qon, muharriri 
Ashurali Zohiriy, noshiri Obidjon Mahmud), “Sadoi Turkiston” (1914
-
1915, 
Toshkent, muharrirlari Munavvarqori va Ubaydulla Xo‘jayev) gazetalari shular 
jumlasidandir. Bu vaqtli matbuotlarda jadidlar tomonida o‘lka hayotidagi ijtimoiy
-
iqtisodiy, ma’naviy sohadagi muammolar ko‘rsatib berilib, ularni yechish 
masalalari talqin qilingan. Jahonda bo‘layotgan yangiliklar berib borilgan. Bundan 
ko‘zlangan maqsad aholining ongini o‘stirish, turg’unlik holatidan olib chiqish, 
milliy mustaqillik uchun kurashga tayyorlash va o‘z haq-huquqini himoya qilishga 
o‘rgatishdan iborat edi. Jadid matbuotida Turkistond ilk marta reklama sanoati 
yo‘lga qo‘yilgan, ya’ni boy
-
savdogarlar o‘z mahsulotini xalqqa namoyish qilish 
uchun gazeta sahifalarida ma’lum mablag’ hisobiga e’lon qilishgan. Bu mablag’lar 
gazetaning keying sonlari chiqishi uchun va yangi jadid maktablarini moddiy-
teknika bazasini tiklash uchun sarflangan.
Jadidlar, bir tomondan, rus mustamlakachilari, ikkinchi tomondan, mahalliy 
g’oyaviy ruhoniylarning keskin qarshiligini yengib, o’lkada maktab tizimini 
uslubiy jihatdan yangilanishga, yosh avlodning savodli bo‘lish va ilm olish 
jaroyonini tezlashtirishga erishdilar. Shu bilan bir qatorda, yangilanish harakati 
maorif sohasidagi islohotlar bilan cheklanib qolmay,balki, adabiyot, ilm
-
fan 
matbuot, matbuotchilikda bir qator yutuqlarga erishdi. Mahbudxo‘ja Behbudiy, 
Cho‘lpon, Fitrat, Sadriddin Ayniy, Sayyid Ahmad Vasliy, Xoji Muin kabi 
ijodkorlarning ko‘pchilikka ma’lum bo‘lgan asarlarini tilga olish kifoya. 
XIX asrning 60
-
yillarida boshlangan mustamlakachilik, xon –amirlarning 
maishatparastligi , xalqning ahvolini ayanchli ahvolga keltirib qo‘ygan edi. Jadid 

---

31 
ziyolilar mana shu hayot tarzini xalqning o‘ziga ko‘rsatib berishga harakat qildilar. 
Bunga adabiyot va milliy matbuot orqali ochib berishga harkat qildilar. Chunonchi, 
Cho‘lpon “O‘zbeklar va Turkiston” singari she’rlar, “Qurboni jaholat” va Do‘xtir 
Muhammadyor” hikoyalarini yozib, o‘lka turmush
-
tarzidagi jaholatni yorqin 
tasvirlab bergan.
“Jadidlarning fikricha, deb yozgan edi tarix fanlari doktori D. A.Alimova 
Turkistonda taraqqiyotga erishishning bosh asosi iqtisodiyotni zarur oqimda 
rivojlantirishdir. Shuningdek , ular muhinm omillardan biri deb milliy matbuot va 
xalq ta’limini rivojlantirishni ham hisoblashgan. Tarqqiyotni to‘sib turuvchi 
muammolardan biri, go‘yoki shariat bilan himoyalanganday tuyuluvchi, biroq 
aslida musulmon qonun