O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus taʼlim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

3.2.
 
Tarmoq maskasi 
Kompyuterning TCP/IP tarmoqda ishlashi uchun faqat IP-adresning o‘zi 
yеtarli emas, balki tarmoq maskasi ham kerak. 
Tarmoq maskasi IP-adres bilan birga o‘rnatiladi. Tarmoq maskasi 32 bitli son 
bo‘lib, boshida faqat 1 razryadlar, so‘ng faqat 0 razryadlar keladi. U ham IP-adres 
kabi o‘nlik sanoq tizimida yoziladi. Masalan: 255.255.0.0, 255.255.255.0, 
255.255.255.248.
 
Tarmoq maskasi IP-adresni tarmoq nomeri va xost nomeri qismlariga 
ajratishda qo‘llaniladi. IP-adres mantiqan 2 qismga bo‘linadi. Ulardan biri tarmoq 
identifikatori (tarmoq nomeri), ikkinchisi esa xost identifikatori (xost nomeri) deb 
yuritiladi. 
IP-adresni 2 qismga ajratish uchun IP-adres va tarmoq maskasi 2 lik sanoq 
tizimida tagma-tag yozib olinadi, natijada tarmoq maskasining 1 razryadlari ustidagi 
razryadlar tarmoq nomerini, 0 razryadlar ustidagi razryadlar esa xost nomerini 
anglatadi. Masalan:
IP-adres: 26.219.123.6 =
00011010.11011011.01111011.00000110 
Tarmoq osti maskasi: 255.192.0.0 =
11111111.11000000.00000000.00000000 
bo‘lsin.
00011010.11
11111111.11
tarmoq nomeri
011011.01111011.00000110
000000.00000000.00000000
xost nomeri
Bundan kelib chiqadiki, tarmoq nomeri 26.192.0.0 xost nomeri 27.123.6 ga 
teng bo‘ladi. 
Global tarmoq o‘z tarmoq identifikatoriga ega bo‘lgan ko‘plab tarmoqlarni 
birlashtiradi. Har bir tarmoqda o‘z xost identifikatoriga ega bir qator xostlar bo‘ladi. 
3.3.
 
IP tarmoqda marshrutlash 
Yuboruvchi va qabul qiluvchi xostlar bitta tarmoqda bo‘lganda paketlar hech 
qanday vositachilarsiz qabul qiluvchi xostga uzatiladi. Xostlar bitta tarmoqda 
joylashganmi yoki yo‘qmi, buni yuqoridagi usul bilan yuboruvchi xost aniqlaydi. 
Bu uchun u o‘zining IP-adresi va tarmoq maskasi asosida 1-tarmoq nomerini 
hisoblaydi, so‘ng qabul qiluvchining IP-adresi bilan o‘zining tarmoq maskasi 

---

37 
asosida 2-tarmoq nomerini hisoblaydi. Agar bu hisoblangan 2 ta tarmoq nomeri bir 
xil bo‘lsa, unda ushbu 2 ta xost bitta tarmoqda joylashgan, aks holda ular alohida 
tarmoqqa tegishli. 
Agar yuboruvchi va qabul qiluvchi xostlar turli tarmoqlarda joylashgan 
bo‘lsa, unda yuboruvchi paketni uzatish uchun vositachi (marshrutizator)dan 
foydalanadi. Odatda bunday marshrutizatorning IP-adresi IP-adres sozlanadigan 
joyda asosiy shluz bandida ko‘rsatib qo‘yilgan bo‘ladi (3.1-rasm). Agarda 
marshrutizatorning IP-adresi ko‘rsatilmagan bo‘lsa, unda paketni qabul qiluvchi 
xostga uzatish muvaffaqiyatsiz tugaydi.