Эргаш Ғозиев

Ижтимоий 
шароитнинг 
яхшиланиши 
назарияси.
Яшаш 
шароитларининг яхшиланиб бориши, кенг кўламда санитария ва гигиена
тадбирларининг амалга оширилиши, овқатланиш сифатининг ортиши, ота-
онадан фарзандга наслий белгиларнинг (генларнинг) бир текис ўтиши каби 
омиллар акселерация жараёнини тезлаштиради, деган фикр қатор 
мамлакатлардаги тадқиқотчилар орасида кенг тарқалган. Уларнинг 
талқинича, турмуш шароитининг яхшиланиши, қулайликлар яратилиши 
турли имкониятларнинг ишга солиниши учун табиий замин тайёрлаши 
мумкин. Лекин мазкур назария амалий маълумотларни тўлиқ, атрофлича 
ифодалашни тақозо этади. Шунинг учун ушбу назарияда масалага ҳар 
томонлама ёндашиш яққол кўзга ташланади. Агар ижтимоий шароит чуқур 
ва илмий жиҳатдан ёритиб берилса, унинг таъсир кучи янада ортиши 
мумкин.
Ижтимоий акселерация назарияси. 
Бу илмий назариянинг 
асосчиларидан бири, йирик физиолог олим А.А.Маркосяндир. Унинг 
таърифлашича, ҳозирги кишилардаги билимлар ҳажмини йигирманчи аср 
ярмидаги кишиларнинг билимлари ҳажмига таққослаш орқали болалардаги 
ўсиш жараёнини аниқлаш ижтимоий акселерация дейилади. Болалардаги 
акселерациянинг сабаби: биринчидан, ота-оналарнинг умумий савияси. 
юксалгани, умумий ўрта таълимнинг амалга ошгани; иккинчидан, ижтимоий 
турмушда ахборот воситалари тармоғининг кенгайгани, яъни радио, 
телевизор, театр, кино, концерт заллари, маданият марказлари, ўқувчилар 
саройлари ва уйлари, ёш техниклар ва табиатшунослар станцияларининг, 
улардаги иштирокчиларнинг кўпайгани; учинчидан, китоб, журнал, маҳаллий 
матбуот кўлами ва сифатининг ўзгариши, информатика кўлами кенгайиши, 
интернет тармоғи жадал ўсиши ва ҳоказолардир. 
Бизнингча, мана шу омиллар қаторига шахслараро муносабатларнинг 
тўғри йўлга қўйилиши, одамларнинг оқилона, одилона мулоқотга ўргангани, 
жамоа ва гуруҳларда ижобий психологик муҳит яратилгани, асабийлашиш, 
парокандалик камайганини ҳам қўшиш мақсадга мувофиқдир. 
Юқорида кўрилган акселерация назарияларини алоҳида олиб қаралса, 
мазкур жараённи тушунтириш имконияти тораяди. Шунинг учун уларнинг 
ижобий жиҳатларини танлаб, муайян тизимни барпо этиш ва шу яхлит 
тизимдан фойдаланиб, акселерациянинг моҳияти ва уни келтириб чиқарувчи 
омилларни тушунтириш мумкин.

---

150